Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica | Tom 64 Nr 1: Dzieło in statu nascendi. Proces twórczy w literaturze
Opublikowano: 12 października 2022
Czasopismo Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica zawiera teksty literaturoznawcze, teoretycznoliterackie, metodyczne i dziennikarskie. Od 2022 roku pismo jest półrocznikiem Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Ukazuje się od roku 1955, początkowo wychodziło jako rocznik. Kolejne tytuły: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne: 1955-1975; Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne: 1975-1980 Acta Universitatis Lodziensis, Folia Litteraria: 1981-1997. Od 1998 ukazuje się pod obecnym tytułem. W latach 2016-2017 pismo uzyskało grant DUN MNiSW na publikację numerów anglojęzycznych.
Redaktor naczelną czasopisma jest dr hab. Prof. UŁ Marzena Woźniak-Łabieniec.
W numerze Dzieło in statu nascendi. Proces twórczy w literaturze:
“Wojna domowa” Samuela Twardowskiego – dzieło w procesie
Michał Kuran
Artykuł przedstawia problemy, jakie wywołało zniszczenie w 1944 roku manuskryptu zawierającego sporządzoną pod kontrolą autora kopię dzieła Wojna domowa z Kozaki i Tatary Samuela Twardowskiego. Dla części pierwszej dzieła podstawą edycji musi być wydana pod kontrolą autora edycja części pierwszej z roku 1660. Dla części II–IV edycja kaliska skorygowana notatkami Alojzego Kowalkowskiego. Edycja kaliska, jako że została przez kaliskich jezuitów ocenzurowana dla potrzeb edukacji prowadzonej w kolegiach zakonu, nie może stanowić samodzielnie podstawy nowego wydania. Dysponujemy jedynie notatkami Alojzego Kowalkowskiego, który przed II wojną światową zestawił manuskrypt z edycją kaliską. Ponieważ poszczególne egzemplarze edycji kaliskiej różnią się, należy ustalić relacje między nimi. Nie wiemy ponadto czy spalony manuskrypt był podstawą edycji kaliskiej, czy też istnieje odpis dzieła, z którego wprost korzystali drukarze jezuiccy. W archiwum diecezjalnym w Pelplinie zachowały się notatki Kowalkowskiego, które mogą być odręcznym odpisem albo zaginionego manuskryptu, albo edycji kaliskiej. Czy gdyby były odpisem manuskryptu, mogą stać się podstawą nowego wydania części II–IV utworu?
Maria Berkan-Jabłońska
Artykuł dotyczy kilku aspektów korespondencji Gustawa Waliszewskiego, skierowanej do Juliana Bartoszewicza w latach 1853–1855 i stanowiącej obecnie część Archiwum rodziny Bartoszewiczów z Archiwum Państwowego w Łodzi. Listy, obejmujące 163 karty, scharakteryzowane zostały z kilku perspektyw: a) biograficznej, która daje wgląd w osobowość młodego, ledwie zaczynającego karierę naukową człowieka, marzącego o karierze „narodowego Thierry’ego”; b) genetycznej, która listy traktuje jako materiał dokumentujący proces twórczy nad studiami historycznymi i felietonami dla „Dziennika Warszawskiego”, a także opisuje zmagania
debiutanta z ograniczeniami cenzuralnymi; c) prasoznawczej – związanej z obszernie eksplorowaną w listach tematyką rozwoju „Dziennika Warszawskiego”, jego rywalizacji z „Gazetą Warszawską” i walki o wpływy pisma na prowincji. Dodatkowym kontekstem staje się cykl artykułów wspomnieniowych poświęconych Waliszewskiemu autorstwa Juliana Bartoszewicza, które stanowią swoiste dopełnienie niezachowanego bloku listów Bartoszewicza do Waliszewskiego.
„Fail better”, czyli jak poprawić improwizację
Agata Żaglewska
W tym artykule wskazuję związki filomackiej poezji okolicznościowej z improwizacją poetycką. Na podstawie analizy autografów dwóch wybranych utworów – Jambu dla Jana II Tomasza Zana i Odezwy spod stołu Teodora Łozińskiego – uzasadniam tezę, że jamby przedstawiane podczas imieninowych fet to przykłady improwizacji w piśmie. Analizowane utwory intensyfikują dwie najbardziej charakterystyczne cechy jambografii – zawrotną szybkość tworzenia (Zan) i wynikające z niej niedopracowanie, bylejakość wypowiedzi poetyckiej (Łoziński). Zwracam uwagę na uzupełnianie się kodów lingwistycznych i materialnych, tj. wzmożenie podanych cech zawartych w warstwie słownej utworów poprzez sposób ich zapisu w autografach. W części drugiej artykułu zastanawiam się nad możliwościami wprowadzania modyfikacji do utworów o improwizowanym charakterze – wprowadzam kategorię „poprawiania przez powtórzenie” i opisuję ją, odwołując się zarówno do Jambu dla Jana II i Odezwy spod stołu, jak i do innych tekstów pozostałych po filomackich fetach.
„Ty mówiąc, malujesz!”. O procesie twórczym Hansa Christiana Andersena
Magdalena Kuczaba-Flisak
Celem artykułu jest analiza procesu twórczego Hansa Christiana Andersena. Autorka skupia się na wczesnych latach twórczości pisarza, a następnie zestawia je z dojrzałym okresem jego twórczości. Zwraca uwagę na problemy z interpretacją utworów tłumaczonych oraz pokazuje pojawiające się w nich różnice na podstawie rożnych zakończeń Królowej Śniegu. Następnie analizuje, na czym, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków pisał Andersen. W części poświęconej dziennikom pisarza analizuje cele i aspiracje Andersena oraz sposób, w jaki zapisy z podróży przekładają się później na zapis literacki. W kolejnej części przedstawia proces twórczy widziany oczyma samego pisarza oraz jego krytyków. We wnioskach końcowych podkreśla silną sensualność utworów Andersena, związki z językiem mówionym oraz towarzyszące baśniopisarzowi pod koniec życia przekonanie, że udało mu się dobrze wykorzystać dar, który otrzymał od Boga.
Katarzyna Badowska
Na podstawie prześledzenia genezy Dzieci nędzy (1913) i historii komponowania tekstu dokonano ciekawych ustaleń z zakresu działań twórczych najgłośniejszego autora Młodej Polski – Stanisława Przybyszewskiego. Badania ujawniły m.in. niechęć pisarza do (czy może: nieumiejętność) radykalnej modyfikacji raz dokonanych zapisów tekstowych i wzrost literackiej efektywności z dala od wielkich miast. Kolacjonowanie przekazów powieści oraz lektura dokumentów osobistych pozwoliły stwierdzić, że znaczący wpływ na ostateczny kształt Dzieci nędzy miały powikłania osobiste i przykre okoliczności życiowe, które znacząco determinowały (czy raczej: destruowały) proces pisarski Przybyszewskiego, oraz ingerencja domagającego się uzupełnień wydawcy, któremu pisarz skwapliwie przyznał rację, dopisując kilka rozdziałów. Te sumiennie dokonane poprawki świadczą o tym, jak ważne były dla pisarza uwagi redakcyjne w udoskonalaniu tekstu.
Najważniejsze odkrycie, do jakiego prowadzą badania tekstologiczne, dotyczy jednak autorskiej rezygnacji z zamierzonego pierwotnie poematu prozą i przetransponowania jego idei w formę powieściową. Ta decyzja – będąca rodzajem kapitulacji w zmaganiach z tworzywem – świadczyła de facto o nowatorskim myśleniu Przybyszewskiego o powieści i sprawiła, że Dzieci nędzy to niezwykle ciekawy artystycznie, nowoczesny zapis stanów psychicznych. Od strony rozwiązań konstrukcyjno-narracyjnych to niewątpliwie jedna z najciekawszych powieści Przybyszewskiego.
Ślady improwizacji w “Jedynym wyjściu” Witkacego
Tomasz Bocheński
W artykule analizuję koncepcję improwizacji zapisaną w Jedynym wyjściu Witkacego. Pojęcie improwizacji charakteryzuje autor powieści jako swobodne wariacyjne tworzenie wywodzące się z natchnionej wizji. Wizję uważa Witkacy za najważniejszy, źródłowy element teorii artystycznej i praktyki twórczej. Analizuję również ślady improwizacji w rękopisie Jedynego wyjścia i opisuję grę między amplifikcjami a wizjami zapisanymi w improwizowanych fragmentach.
Arkadiusz Morawiec
Artykuł stanowi wprowadzenie do lektury „pamiętnika z Sołówek” Mieczysława Lenardowicza, opublikowanego dwukrotnie w 1930 roku jako Na wyspach tortur i śmierci. Pamiętnik z Sołówek (Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy) i Pamiętnik z Sołówek (Towarzystwo Wydawnicze „Rój”). Utwór ten jest prawdopodobnie pierwszym dziełem polskiej literatury łagrowej i, szerzej, obozowej. W artykule zarysowano kontekst historyczny i historycznoliteracki utworu Lenardowicza: genezę bolszewickich i sowieckich obozów koncentracyjnych, a w szczególności Sołowieckiego Obozu Specjalnego Przeznaczenia, oraz wskazano najważniejsze wczesne świadectwa dotyczące sowieckich obozów koncentracyjnych (głównie Sołowek), w tym teksty opublikowane w Polsce i w Generalnym Gubernatorstwie do 1945 roku. Są wśród nich, obok utworu Lenardowicza, świadectwa obcojęzyczne (rosyjskie, ukraińskie, niemieckie) i ich przekłady, napisane po polsku wspomnienia Białorusina Franciszka Alachnowicza oraz teksty napisane po polsku przez Polaków: artykuły prasowe, reportaże, eseje – traktujące o Sołowkach w sposób mniej lub bardziej bezpośredni.
„Pamiętnik z Sołówek” Mieczysława Lenardowicza
Arkadiusz Morawiec
Artykuł dotyczy „pamiętnika z Sołówek” Mieczysława Lenardowicza, opublikowanego dwukrotnie w 1930 roku. Wersja krótsza utworu, zatytułowana Pamiętnik z Sołówek, ukazała się nakładem Towarzystwa Wydawniczego „Rój”, zaś wersja obszerniejsza, Na wyspach tortur i śmierci. Pamiętnik z Sołówek, została wydana przez Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. Utwór Lenardowicza jest prawdopodobnie pierwszym polskim dziełem literatury łagrowej, i szerzej, literatury obozowej. Uwagi dotyczące utworu: jego genezy, wersji, formy, zawartości i pragmatyki, poprzedza próba ustalenia tożsamości autora, o którym praktycznie niczego nie wiadomo.
„Ja już podarłem kilka swoich sztuk…” Z archiwum osobistego Adama Tarna
Magdalena Wasąg
W archiwum osobistym Adama Tarna (1902–1975) – pierwszego redaktora naczelnego miesięcznika „Dialog”, tłumacza, krytyka, powieściopisarza, dramaturga – znajdują się zapiski z luźnymi pomysłami do utworów dramatycznych, notatki do nieukończonej książki o Czechowie, a także niewielkie próby literackie – poprawiane, odkładane i na powrót rozwijane. Materiały te udostępniane dzięki uprzejmości spadkobierców są cennym świadectwem procesu twórczego i ewolucji pisarstwa redaktora naczelnego „Dialogu”. W kontekście debiutanckiej i jedynej ukończonej powieści Tarna Obraz ojca w czterech ramach (1934) intrygującym utworem jest zachowana w archiwum nieukończona powieść Kameleon. Artykuł charakteryzuje materiały znajdujące się w archiwum osobistym Tarna. Pozwala wniknąć w jego „wewnętrzne laboratorium” pisarskie i odczytać je m.in. w perspektywie biograficznej. Datowanie zgromadzonych materiałów można przyjąć jedynie orientacyjnie. Najwcześniejsza zachowana próba prozatorska zapisana po francusku pochodzi prawdopodobnie jeszcze z okresu międzywojennego. Ostatnie zapiski pochodzą z okresu emigracyjnego po 1968 roku, kiedy Tarn pracował nad nieukończoną książką o Czechowie.
„Pisać tak, jak słyszy ucho”: tekst i przed-tekst reportaży wielogłosowych Swietłany Aleksijewicz
Anna Karonta
Artykuł analizuje proces włączenia ustnych relacji świadków do sfery publicznej, jaką jest reportaż polifoniczny. Gatunek ten jest znany przeważnie dzięki Swietłanie Aleksijewicz, której publikacje w całości opierają się na zarejestrowanych rozmowach i wywiadach. Wysłuchanie świadków umożliwia reporterce dotarcie do innych wobec dyskursu dominującego wersji przeszłości, wydobywanie i utekstowienie których można opisać odwołując się do ludowej tradycji wspólnego śpiewu.
Ku puencie. Uwagi o genezie dwóch utworów Anny Kamieńskiej
Wojciech Kruszewski
Artykuł przedstawia analizę historii zakończeń dwóch wierszy Anny Kamieńskiej – „Kiedy odchodzą wielcy” oraz „Jesteś mi ciepły młody”. Znane nam dokumenty literackie pozwalają znaleźć wspólny element tych dwóch procesów, z których jeden polegał na nieoczekiwanym dopisaniem puenty do ostatniej znanej nam wersji rękopiśmiennej wiersza, a drugi puentą uczynił w ostatnim etapie prac nad utworem zapis ze środka wcześniejszego brulionu. Tą częścią wspólną jest medytacyjny, nieretoryczny charakter warsztatu pisarskiego dojrzałej poetki. Jeśli pominąć oczywiste różnicy między obiema wierszami i procesami, z których się wyłoniły, pozostanie silne podobieństwo, prawdopodobnie cecha charakterystyczna dla sposobu, w jaki pisała Anna Kamieńska przynajmniej od lat sześćdziesiątych minionego wieku, gdy proces twórczy był dla niej nie tyle okazją do znalezienia formy myśli, ale sam był myślorodny.
Przekształcenia form językowych w pracach Anny Kamieńskiej nad „Notatnikiem”
Jagoda Zarzycka
Niniejszy artykuł podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, jak wyglądała praca redakcyjna Anny Kamieńskiej nad Notatnikiem. Spostrzeżenia na temat procesu twórczego czynione są na podstawie fragmentu rękopiśmiennego dziennika z okresu 31 X 1971–15 II 1972 oraz publikowanych w latach 70. odcinków dzieła na łamach czasopisma „W drodze” i wydanych w latach 80. książek. Analiza zmian redakcyjnych skupia się tu na wybranych formach językowych. Wśród nich możemy wyróżnić np. zamianę rzeczowników w zaimki, zdrobnień w formę neutralną lub skrót, pytania w twierdzenie, eliminację partykuł i osoby „ja” w czasownikach i zaimkach. Wszystkie wymienione zabiegi prowadzą do skrócenia zapisów, nadania im aforystycznego charakteru.
Ortografia nie do wiary. Przypadek Stanisława Baczyńskiego
Anna Szawerna-Dyrszka
Artykuł podejmuje problem używania majuskuły w nazwach religijnych, w kontekście pracy edytorskiej nad niedokończonym maszynopisem Stanisława Baczyńskiego zatytułowanym Propozycje. Nowa kultura – nowa cywilizacja. Autor zapisywał słowa takie jak Kościoł (w znaczeniu instytucji, ogółu wiernych), Boży, Chrystusowy (jako przymiotniki dzierżawcze) niekonsekwentnie – raz dużą, raz małą literą (z przewagą stosowania minuskuły). Autorka artykułu (jednocześnie edytorka rozprawy Baczyńskiego) analizuje dzisiejsze, a także współczesne Baczyńskiemu normy ortograficzne i na tej podstawie podejmuje decyzję o pozostawieniu niekonsekwencji w zapisie słów związanych z religią. Uważa je bowiem za rezultat zderzenia ateistycznego światopoglądu z represywną funkcją ortografii, a jednocześnie za dowód językowych zmagań autora, wiele mówiący nie tylko o procesie tworzenia, ale też o idei dzieła.
Ortografia nie do wiary. Wątpliwe bluźnierstwo i bóg
Maciej Tramer
Po śmierci Władysława Broniewskiego Mieczysław Grydzewski zwrócił uwagę na, jego zdaniem, kontrowersyjny zapis słowa „bóg” w bardzo dobrze znanym polskiemu czytelnikowi wierszu Zagłębie Dąbrowskie. Laickie poglądy poeta deklarował na długo przed debiutem. Przez cały okres swojej działalności literackiej konsekwentnie stosował zapis korzystający z małej litery w pisowni słowa „bóg”. Nie czynił tego wbrew regułom, lecz pomimo zasad przyjętych przez polską ortografię. Zamiarem nie było bluźnierstwo, lecz wyłączenie się z opresywnej reguły uznający istnienie monoteistycznego „boga” jako bezdyskusyjny pewnik. Po przełomie 1989 roku część edytorów i badaczy uznała nawet stosowany przez Broniewskiego zapis jako wymuszony przez stalinowską i peerelowską cenzurę i starała się dokonać korekty.
Stanisław Grzesiuk w objęciach cenzury
Dariusz Pachocki
W artykule prezentowane są zagadnienia związane z wydawniczymi losami całości literackiego dorobku Stanisława Grzesiuka. Składają się nań trzy autobiograficzne powieści: Pięć lat kacetu, Boso, ale w ostrogach oraz Na marginesie życia. Wydania, które ukazały się za życia pisarza były poddawane różnego typu ingerencjom. Najważniejszym czynnikiem, który miał wpływ na ostateczna postać tekstu była instytucjonalna cenzura. Ponadto autor zmieniał swoje utwory pod wpływem nacisków wydawcy, rodziny oraz w ramach realizacji sądowej ugody. Redaktorzy nowej edycji dzieł Grzesiuka, która ukazała się w 2018 roku w wydawnictwie Pruszyński i S-ka, podjęli próbę rekonstrukcji tekstów sprzed pozaautorskich zmian. Zestawienie tych wydań z pierwodrukami i rękopisami dowodzi, iż wydawnictwo podjęło wiele niezrozumiałych decyzji, które mogą mieć wpływ na błędną recepcję autorskiego przekazu.
Anna Wiśniewska-Grabarczyk
Celem artykułu jest wprowadzenie do omówienia strategii cenzorskich stosowanych wobec utworów Włodzimierza Scisłowskiego złożonych do publikacji w piśmie satyrycznym „Kaktus” w latach 1957–1960. Materiał źródłowy stanowi zbiór kryptotekstów, czyli poufnych dokumentów oceniających artykuły z tygodnika, powstały w Wojewódzkim Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu. Cenzorzy ingerowali w utwory satyryczne Scisłowskiego – we fraszki, wiersze, poematy, ballady, zarzucając autorowi złośliwe i przejaskrawione przedstawianie rzeczywistości politycznej i społecznej kraju. Część utworów ukazała się po wprowadzeniu narzuconych przez urząd cenzury zmian, część nie została dopuszczona do publikacji.
Anna Wiśniewska-Grabarczyk
Celem artykułu jest omówienie strategii cenzorskich stosowanych wobec utworów Włodzimierza Scisłowskiego złożonych do publikacji w piśmie satyrycznym „Kaktus” w latach 1957–1960. Materiał źródłowy stanowi zbiór kryptotekstów, czyli poufnych dokumentów oceniających artykuły z tygodnika, powstały w Wojewódzkim Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu. Cenzorzy ingerowali w utwory satyryczne Scisłowskiego – we fraszki, wiersze, poematy, ballady, zarzucając autorowi złośliwe i przejaskrawione przedstawianie rzeczywistości politycznej i społecznej kraju. Część utworów ukazała się po wprowadzeniu narzuconych przez urząd cenzury zmian, część nie została dopuszczona do publikacji.
Wywiad rzeka jako proces. Archiwum osobiste Barbary Skargi
Paweł Dziel
The article’s primary purpose is to discuss the process of creating the extended interview titled “Innego końca świata nie będzie”. Z Barbarą Skargą rozmawiają Katarzyna Janowska i Piotr Mucharski [En. “There will be no Other End of the World”. Katarzyna Janowska and Piotr Mucharski Are Talking with Barbara Skarga], published in 2007. The analysis refers to Barbara Skarga`s personal archive, which is available at the Joint Libraries of the Faculty of Philosophy and Sociology of the University of Warsaw, the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences, and the Polish Philosophical Society. Archival materials related to this ‘spoken book’ involve mainly computer printouts with handwritten deletions, notes, and additions. The article also includes the philosopher’s typescripts related to her academic activity. Studying the process of shaping the conversation in Innego końca świata nie będzie… leads to more general conclusions about the style of Barbara Skarga’s language. Conclusions indicating the type of subjectivity revealed in the interview were also used to discuss the author’s essays.
Jerzy Borowczyk
W studium dokonano rekonstrukcji i analizy procesu pisania dwóch opowiadań Włodzimierza Odojewskiego (1930–2016) powstałych w latach 1976–1993. Autor bada bruliony (rękopisy i maszynopisy) przechowywane w archiwum pisarza na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM w Poznaniu. Praca nad dokumentacją genezy opowiadań odbywa się przy pomocy narzędzi zaproponowanych przez francuskich genetyków tekstu (P-M. de Biasi, J. Bellemin-Noël) i amerykańskiego badacza J. Bryanta (pojęcie płynnego tekstu /fluid text/). Analiza dotyczy wybranych skupisk zmian w brulionach utworów Odojewskiego – redakcje tytułu, początkowych akapitów, a także skreślenia, poprawki, uzupełnienia. Punktem dojścia studium jest stwierdzenie, że toku długotrwałego aktu twórczego pisarz dąży do konstrukcji, które w sposób maksymalnie precyzyjny oddają niuanse stanów psychicznych bohaterów oraz scenerii akcji opowiadań. Akt twórczy w wykonaniu Odojewskiego jest przykładem niestabilności pisania, którego efektem są kreacje płynnych postaci.
Wiesława Myśliwskiego dzieło in statu nascendi
Agnieszka Gawrych
Artykuł przedstawia proces twórczy Wiesława Myśliwskiego. Skupia się szczególnie na dwóch aspektach pracy pisarza. Pierwszy z nich Myśliwski określa terminem „bezradność owocująca”, to stan, który bezpośrednio poprzedza pisanie. Drugi określiłam jako „teorię pierwszego zdania”, a pojęcie to utworzyłam na bazie wypowiedzi pisarza. Artykuł zawiera analizę pierwszych zdań powieści Wiesława Myśliwskiego. Sygnalizuję możliwość zestawienia „bezradności owocującej” z innymi, choć podobnymi, koncepcjami procesu twórczego m.in. Emila Ciorana czy Sandora Maraiego.
Wcielenie słowa: O brulionach wiersza Do Piotra Tadeusza Różewicza
Giulia Olga Fasoli
W ramach poetyckiej twórczości Tadeusza Różewicza, jego skłonność do unikania zamkniętej formy wierszy, zmieniając i proponując ich w różnych tomach w celu odnowienia ich znaczeń, zauważono i szeroko badano. To, co jednak wymaga jeszcze dogłębnego przestudiowania, to proces twórczy dotyczący jego niepublikowanych prac, takich jak szkice przygotowawcze przechowywane w jego archiwum. Krytyka genetyczna jest cennym kluczem do odkrycia procesu twórczego Różewicza, a także niektórych aspektów jego poetyki, które w publikowanych utworach pozostają dość zamglone. W niniejszym artykule chciałabym przeanalizować rękopisy jednego wiersza z Płaskorzeźby, czyli Do Piotra. Wśród najważniejszych cech tych szkiców znajdują się liczne cytaty biblijne, które ujawniają religijny sposób odczytywania poematu, który całkowicie zanika w wydanej formie Do Piotra. Z analizy tych szkiców można dostrzec także interesujące powiązania z innymi wierszami Płaskorzeźby, odsłaniające znacznie głębszy poziom interpretacji całego tomu.
All’origine della sceneggiatura. Verso una critica genetica del film L’eclisse (1962)
Giuseppe Mattia
La presente proposta – inserita nel quadro della ricerca di dottorato intitolata Tonino Guerra sceneggiatore tra anni Cinquanta e Sessanta. Il lavoro con Antonioni e Rosi tra storia e inchiesta – si propone di illustrare la ricognizione archivistica condotta su alcune fonti di prima mano, relative al film L’eclisse (1962) di Michelangelo Antonioni. Questi materiali preparatori inediti gettano luce su modelli sia interpretativi sia metodologici legati alla genetica testuale. In un’ottica storico-filologica, l’osservazione del metodo di lavoro di Guerra e Antonioni consente di ampliare la portata ermeneutica del film in questione, soffermandosi su quello che Pierre-Marc de Biasi definisce il “divenire del testo”: dall’idea iniziale alla sua evoluzione fino alla versione definitiva, chiamando in causa materiali eterogenei. L’intervento si propone di spingere lo studio della sceneggiatura a dialogare con un più ampio concetto di materiali preparatori.
Dwa wydania Snów i kamieni Magdaleny Tulli
Piotr Jakub Wąsowski
Autor porównuje dwie edycje Snów i kamieni Magdaleny Tulli w kontekście Niewidzialnych miast Italo Calvino i urbanologii. Tekst poddaje analizie różnice między edycjami i stanowi próbę zrozumienia genezy modyfikacji powieści dokonanych przez autorkę. Zmiany te niekiedy ujawniają a niekiedy utrudniają dostrzeżenie źródeł myślenia powieściopisarki, czyli refleksji o miejskości. Sny i kamienie to powieść stanowiąca zapis doświadczenia modernistycznej transformacji dwóch miast: Warszawy i Mediolanu. Lektura Snów i kamieni sprawia trudności na wielu poziomach: po pierwsze, z powodu traktatowej stylizacji i przyjęcia przez narratora roli bezkrytycznego piewcy ładu urbanistycznego, po drugie zaś w obliczu zatartych śladów kontaminacji wielu doświadczeń: warszawskiego, mediolańskiego, czytelniczego, po trzecie z powodu braku w kulturze polskiej wcześniejszych tradycji tego typu tekstu prozatorskiego o mieście. Esej stanowi próbę rekonstrukcji możliwych kontekstów powieści i ich wpływów na zmiany wprowadzone przez autorkę do nowszych edycji.
„Latający Holender” białoruskiej poezji: zbiór Nea-lit jako zjawisko literackie
Viacheslav Levytskyi
Celem proponowanej pracy jest analiza statusu zbioru Nea-lit (1993–1994) w białoruskim procesie literackim lat dziewięćdziesiątych. Materiałem badawczym jest makieta tej książki z prywatnego archiwum poety Wiktara Żybula. Taki dokument literacki nie został jeszcze upubliczniony ani wprowadzony do obiegu naukowego. Właściwości Nea-litu są wyjaśnione w aspektach ogólnokonceptualnym, tekstologicznym i gatunkowo-stylistycznym. Między innymi rzeczami antologia manifestowała krystalizację nowej literatury. Ponadto w zbiorze znalazły się odmienne od późniejszych publikacji warianty wierszy Sierża Minskiewicza, Illi Sina, Aliesia Turowicza. W końcu Nea-lit został platformą do poszukiwania aktualnego języka artystycznego. W ramach projektu książki zarysowano radykalne eksperymenty translogiczne i niezwykły gatunek „panfilu”, zaprezentowano dominowanie obrazów przestrzeni miejskiej z zaakcentowanymi motywami cielesności.
Komentarze
Ten post dostępny jest także w języku: angielski
