Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne | Tom 15 Nr 2
Opublikowano: 12 października 2022
Przekazujemy do rąk Czytelników numer tematyczny poświęcony Helenie Radlińskiej i pokoleniu historycznemu. Bliskie jest nam przekonanie, iż pedagogika społeczna, którą stworzyła, powstawała w przestrzeni transmisji międzygeneracyjnej, kształtowanej w danym okresie historycznym i wpisanych weń „wydarzeń, prądów, potrzeb wspólnych” (Radlińska 1936: 814). Zależało nam, by jej twórczość była odczytywana w związku z działaniem w relacjach z innymi, w odniesieniu do idei, które rezonowały z jej punktem widzenia. Jako autorzy podjęliśmy trud, aby powrócić do tekstów źródłowych uczonej, wniknąć w jej myśl, uwzględniając „przeżywany” charakter tworzonej przez nią pedagogiki, splecionej z doświadczeniami z licznych pól praktyki (Hessen 1936: 38). Chcieliśmy zobaczyć Radlińską i jej twórczość w związku z dynamiką pokolenia historycznego ‒ oddziaływaniami zachodzącymi między przedstawicielami różnych generacji, żyjącymi w tym samym czasie historycznym (por. Marynowicz-Hetka 2019: 111).
Tymi zachęcającymi słowami Redaktorki naukowe Izabela Kamińska-Jatczak i Joanna Sosnowska zapraszają do lektury nowego tomu “NOWIS. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”
Czasopismo “Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne” ma stanowić interdyscyplinarną przestrzeń służącą wymianie myśli, badań i doświadczeń. Redakcja skupia uwagę na wielowymiarowym namyśle nad problematyką nauk o wychowaniu wraz z jej krytycznymi wariantami wypływającymi z perspektywy integralnego i kompleksowego analizowania zjawisk edukacyjnych, która wyłania się z dyscyplin humanistycznych i społecznych oraz specjalności pedagogicznych.
Kształtując profil czasopisma, istotna jest dbałość o nadanie mu wymiaru międzynarodowego. W tym celu redakcja kieruje zaproszenia do autorów i autorek spoza Polski, którzy podejmują problematykę nauk o wychowaniu, jak również do redaktorów i redaktorek numerów tematycznych i recenzentów zagranicznych.
W Tomie 15 Nr 2 – Helena Radlińska i jej pokolenie historyczne:
Pokolenie historyczne: wyłanianie społeczno-pedagogicznej ramy epistemologicznej
Ewa Marynowicz-Hetka
Przedmiotem artykułu jest ponowne podjęcie studiów nad konceptem pokolenia historycznego, sformułowanego przez Helenę Radlińską w latach 30. XX w., zorientowanych na odkrywanie jego wyłaniania się z dyskursu jej współczesnego oraz odnoszonych do aktualnego dyskursu, podejmującego zagadnienie pokolenia i pokoleniowości. Główny cel tekstu stanowi próba odkrycia podstawowych elementów społeczno-pedagogicznej ramy epistemologicznej tego konceptu, która pozwala oświetlić proces stawania się pokoleniem historycznym poprzez uwspólnianie doświadczenia.
„Wielkie Pokolenie” Heleny Radlińskiej (z perspektywą międzypokoleniową w tle)
Lech Witkowski
W artykule autor najpierw czyni uwagi o różnicach pokoleniowych wśród elity intelektualnej w Polsce niepodległej. Następnie omawia, traktowaną jako „postawa kompletna” – dziesięć zadań Wielkiego Pokolenia Radlińskiej w pedagogice polskiej. Dalej wskazuje na zderzenie odmiennych instytucjonalizacji odrębnych tożsamości kręgów pokoleniowych. Wyróżnione zostają przykłady H. Radlińskiej i F. Znanieckiego, w kwestii tego, co ich łączy i co dzieli, i jak różnice te da się przezwyciężyć w próbie syntezy ich horyzontu pokoleniowego odniesienia do wyzwań historycznych. Ostatecznie wskazuje się na wartości intelektualne i ich przeszkody wdrożeniowe dotyczące omówionego doświadczenia pokoleniowego.
Heleny Radlińskiej „niewidzialne środowisko” – współczesny potencjał kategorii
Krzysztof Maliszewski
Artykuł stanowi próbę zbadania potencjału semantycznego stosowanego przez Helenę Radlińską pojęcia niewidzialnego środowiska. Korzystając z rozmaitych koncepcji i tropów obecnych w tradycji pedagogicznej i we współczesnej humanistyce, autor stara się odpowiedzieć na pytanie: Na jakie wymiary doświadczenia otwiera się pedagogiczne myślenie, gdy stosujemy kategorię niewidzialnego środowiska? Badanie to zostało przeprowadzone w kilku następujących krokach. Najpierw autor przywołuje pierwotny kontekst pojęcia umiejscowiony w amerykańskiej pracy socjalnej. Następnie śledzi przesunięcia semantyczne w użyciu terminu niewidzialne środowisko w twórczości Radlińskiej. Rekonstruuje przy tym i wzmacnia argumentacyjnie kulturowy i metafizyczny kontekst tej kategorii. W następnym kroku przywołuje kategorie m.in. niewidzialności, ukrycia, bezszelestności funkcjonujące w literaturze pedagogicznej. Ważną częścią tekstu jest poszukiwanie pojęcia niewidzialności (i jej synonimów) we współczesnej humanistyce. Okazuje się, że pedagogika może skorzystać na tropach zawartych w twórczości Charlesa Taylora, Maurice’a Merleau-Ponty’ego, Michaiła Bachtina, Michaela Oakeshotta, Jacquesa Rancière’a, Michaela Polanyi’ego, Hansa-Georga Gadamera i innych. W zakończeniu autor nawiązuje do typologii aspektów środowiska niewidzialnego Lecha Witkowskiego i próbuje ją wzbogacić o nowe elementy.
Pracownicy społeczni – szkic do portretu
Tomasz Kaźmierczak
Pracownicy społeczni to środowisko zawodowe, które istniało od końca lat 20. do przełomu lat 40. i 50. Opracowanie jest próbą syntetycznej jego charakterystyki, przede wszystkim na podstawie 109 krótkich biogramów zawartych w opublikowanym w 1991 r. Słowniku biograficznym pracowników społecznych. Informacje, które można w nim znaleźć, z jednej strony pokazują, kim pracownicy społeczni byli, a z drugiej – co, jako pracownicy społeczni, robili w okresie przedwojennym, wojennym i powojennym.
Arkadiusz Żukiewicz
Artykuł powstał w wyniku realizacji badań podjętych na warsztacie poznania historycznego, wpisujących się w tradycję badań społeczno-pedagogicznych zainicjowanych przez Helenę Radlińską – twórczynię polskiej pedagogiki społecznej. Eksplorację źródeł i dokumentów prowadzono w oparciu o społeczno-pedagogiczną metodę analizy historycznej wypracowaną przez Radlińską na bazie jej studiów realizowanych w Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Stanisława Krzyżanowskiego w zakresie historii społecznej (Radlińska 1964: 349–350). Tekst wpisuje się w projekt wydawniczy pt. „Helena Radlińska i jej pokolenie historyczne”. Naświetla praktyczny wymiar zagadnienia „pokolenie historyczne”, stanowiącego zarazem jedną z głównych i źródłowych kategorii polskiej pedagogiki społecznej. Odnosi się w szczególności do transgeneracyjnego przekazu publicystyki Heleny Radlińskiej tworzonej w okresie aktywnej walki o Polskę podczas Wielkiej Wojny 1914–1918.
Przekaz pokoleniowy. Teksty Heleny Radlińskiej w „Piśmie Młodych” (1943)
Izabela Kamińska-Jatczak
Artykuł prezentuje główne tematy tekstów publicystycznych, napisanych prawdopodobnie przez Helenę Radlińską na łamach pisma konspiracyjnego „Pismo Młodych”, adresowanego do Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Wyłonione tematy, odwołujące się do głównych pojęć pedagogiki społecznej Radlińskiej, zostały wyodrębnione w efekcie przeprowadzonej jakościowej analizy treści. Synteza treści adresowanych do młodzieży walczącej i ich instruktorów prowadzi do konkluzji dotyczącej przekazu pokoleniowego, jaki Radlińska kierowała do młodszej generacji walczącej z okupantem podczas II wojny światowej. Tekst odsłania mniej znaną kartę twórczości publicystycznej uczonej z okresu wojennego.
Działalność oświatowa Heleny Radlińskiej w świetle „Ruchu Pedagogicznego” (1912–1933)
Ewa Barnaś-Baran
Celem prowadzonych badań historyczno-pedagogicznych było ustalenie wspólnej przestrzeni działania Heleny Radlińskiej i jej pokolenia historycznego na początku XX wieku w Krakowie. Pracę oświatową Radlińskiej analizowano w świetle treści zamieszczanych przez nią na łamach „Ruchu Pedagogicznego”, a także informacji o jej działalności publikowanych w tym czasopiśmie. Stwierdzono, że relacje Radlińskiej z osobami z Królestwa Polskiego i Galicji zajmującymi się pedagogiką, psychologią mogły pobudzać nauczycieli w Galicji do podejmowania prób zmiany ich pracy pedagogicznej. Pokolenie Radlińskiej przenosiło na grunt galicyjskiego szkolnictwa posiadaną wiedzę, doświadczenie, umiejętności. Uczestniczyło w procesie tworzenia szkoły na podwalinach nowoczesnej pedagogiki, tworzyło warsztat pracy nauczycielom dostrzegającym potrzebę wprowadzenia zmian.
Helena Radlińska w (o) międzywojennej Łodzi. Ludzie i miejsca
Joanna Sosnowska
Przedmiotem artykułu jest próba odtworzenia i ukazania związków, jakie łączyły Helenę Radlińską z pokoleniem historycznym międzywojennej Łodzi – pokoleniem reprezentującym środowisko naukowe/akademickie, oświatowe i samorządowe. W kręgu moich zainteresowań pozostawała istota wzajemnych relacji, ich kontekst, intensywność, okoliczności nawiązania znajomości/przyjaźni, ale również – z punktu widzenia procesu uwspólniania doświadczeń – rezultaty wspólnych spotkań, rozmów, projektów. Poszukując takich związków, mając na uwadze historyczno-pedagogiczny charakter badań, przeprowadziłam kwerendę źródłową wybranych prac zwartych i artykułów Radlińskiej, łódzkich archiwaliów i prasy z okresu 1918–1939, wydawnictw periodycznych o profilu społeczno-pedagogicznym oraz publikacji analizujących realia polityczno-ekonomiczne i społeczne tamtego okresu.
Beata Szczepańska
W artykule podjęto problem wzajemnego oddziaływania dorobku w dziedzinie nauki i praktyki w obszarze dwóch dyscyplin – pedagogiki i medycyny – na przykładzie ich reprezentantów skupionych wokół Heleny Radlińskiej w ramach Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie i łódzkiego oddziału tej uczelni. Skoncentrowano się głównie na okresie II Rzeczypospolitej. Odniesiono się do wspólnych doświadczeń pokoleniowych twórczyni pedagogiki społecznej – Heleny Radlińskiej oraz wybranych dwóch przedstawicieli profesji lekarskiej – Stefana Kopcińskiego i Seweryna Sterlinga. Jeszcze w okresie zaborowym wiązali oni swoją działalność z tajnymi lub jawnymi organizacjami oświatowymi i patriotycznymi, tworząc łącznik pomiędzy czasami niewoli i niepodległej Polski.
Edukacja/oświata dorosłych i postęp społeczny według Heleny Radlińskiej
Ewa Marynowicz-Hetka, Françoise F. Laot
Artykuł stanowi tłumaczenie na język polski tekstu, który ukazał się w języku francuskim (Marynowicz-Hetka, Laot 2018) w pracy zespołowej poświęconej biografiom życia i działalności jedenastu pionierek oświaty dorosłych działających w drugiej połowie wieku XIX i pierwszej połowie wieku XX, w Belgii, Francji, Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii oraz Polsce. Artykuły zebrane w tej publikacji stanowią efekt wspólnej pracy seminaryjnej i zostały opracowane według uzgodnionej scheduły porządkowania materiałów źródłowych, zgodnie z podejściem metodologicznym określanym jako „zwrot biograficzny w badaniach historycznych”. Obejmuje trzy odsłony, charakteryzujące kolejno zdarzenia z życia Heleny Radlińskiej, następnie pokazujące społeczno-pedagogiczną wizję świata w jej ujęciu oraz zwracające uwagę na aktualność jej myśli społeczno-pedagogicznej.
Specyfika lokalnej praktyki pracy społecznej w twórczości Alice Masarykovej i Heleny Radlińskiej
Marie Špiláčková, Veronika Mia Zegzulková
Współpraca międzynarodowa była uważana za istotny element w rozwoju profesjonalnej pracy społecznej i edukacji od jej początku na przełomie późnego wieku dziewiętnastego i wczesnego dwudziestego. Wielu pionierów pracy społecznej promowało ideały związane z pokojem, pomocą wojenną, prawami człowieka oraz międzynarodową współpracą w mierzeniu się z problemami społecznymi. W Europie Środkowej z jednej strony akceptowano różnorodność i odmienne tradycje narodowe, a z drugiej strony podejmowano szereg integrujących aktywności w celu wytworzenia ponadnarodowych standardów w tej dziedzinie. Od początku dwudziestego wieku zarówno Alice Masaryková z Czechosłowacji, jak i Helena Radlińska z Polski, postrzegane były jako centralne figury w procesie profesjonalizacji pracy społecznej i pedagogii społecznej w Europie Środkowej. Podczas gdy Alice opierała swoją pracę społeczną przede wszystkim na socjologii, Helena opierała ją na pedagogice społecznej. Celem artykułu jest rozpoznanie i odnalezienie specyfiki i różnorodności w historycznym rozwoju, jak i międzynarodowym rozpowszechnieniu, idei i praktyk związanych z profesjonalną pracą społeczną i pedagogiką społeczną w twórczości i aktywności Alice Masarykovej i Heleny Radlińskiej.
Elżbieta Magiera
Celem artykułu jest przedstawienie patronatu Heleny Radlińskiej nad Biblioteką Pedagogiczną w Szczecinie i jego konsekwencji, które wpisują się w zagadnienie łączenia pokoleń. Geneza biblioteki sięga 1946 roku, ale dopiero w 1976 roku, w czasie obchodów jubileuszu 30-lecia działalności, nadano szczecińskiej bibliotece imię Heleny Radlińskiej. Matką chrzestną biblioteki była studentka i współpracownica Heleny Radlińskiej, Irena Lepalczyk, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, która uczestniczyła w kolejnych wydarzeniach organizowanych przez bibliotekę, upamiętniających jej patronkę. Artykuł przedstawia genezę biblioteki, przygotowania do uroczystości nadania imienia H. Radlińskiej, przebieg uroczystości, nadesłane telegramy i listy oraz reakcję szczecińskiej prasy codziennej wobec tego wydarzenia. Tekst nawiązuje również do kolejnych wydarzeń: 40-lecia i 50-lecia Biblioteki Pedagogicznej w Szczecinie oraz spotkań z okazji rocznic patronki, stanowiących łącznik pokoleń. Zawiera również odniesienia do stałej wystawy poświęconej Helenie Radlińskiej.
Prekursorki edukacji/oświaty dorosłych / pracy społecznej w pokoleniu historycznym Radlińskiej
Ewa Marynowicz-Hetka
Przedmiotem artykułu jest analiza biografii ponadindywidualnych jedenastu prekursorek edukacji, oświaty dorosłych, pracy społecznej, które żyły i działały w drugiej połowie XIX w. i pierwszej połowie XX w. w kilku europejskich krajach frankofońskich (Belgii Francji, Szwajcarii) oraz w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. W tekście przyjmuje się, że linie biograficzne, które można wyprowadzić z lektury tych opisów życia i aktywności, pozwalają skonstruować wyobrażenie o tych wybitnych kobietach, działających na przełomie wieków i tworzących symbolicznie ujmowane pokolenie historyczne. Jego uczestniczką była też Helena Radlińska. Biografie te zebrane zostały przez zespół badaczy skupionych w sieci Recherche en éducation et Formation (REF) i opublikowane w analizowanej w tym tekście książce, przygotowanej pod redakcją Françoise F. Laot, Claudie Solar (2018b).
Lech Witkowski
Tekst zajmuje się współczesnym sporem w humanistyce o „metawzorce”. Składa się, poza wstępem, z siedmiu bloków rozważań. Po pierwsze, autor określa i zgłasza sprzeciw wobec dominujących wizji strategii poznawczej w humanistyce współczesnej, jako ułomnych wobec złożoności zjawisk i procesów. Po drugie, są nazwane i zakwestionowane jako iluzje przekonania dotyczące doskonałości w dominujących trybach instytucjonalizacji nauki. Po trzecie, omówione zostają przykłady narastania złożoności zjawisk jako wyzwania humanistycznego. Po czwarte, mówi się o pojęciu podwójnych (dual) (dwoistych) procesów w kulturze i praktyce społecznej. Piąty człon rozważań stanowi ilustrację problematyki powracającego niezrównoważenia w strukturze takich procesów i praktyk, akcentując także wagę podejścia ekologicznego z jego nowym pojmowaniem w humanistyce. Szósta część tekstu omawia napięcia między instytucjonalizacją i intelektualizacją dyskursu, w trosce o ich zespalanie w jeden proces. Wreszcie po siódme, zamiast zakończenia autor czyni akcenty w formie posłania dla przyszłości w postulowanej strategii rozwoju i samokształcenia.
(Nie)widzialne środowisko? – o tym, czy i do czego potrzebujemy shinrin-yoku
Marcin M. Bogusławski, Monika Modrzejewska-Świgulska
Przedmiotem naszego namysłu jest shinrin-yoku, praktykowane w ramach zaliczenia przedmiotu z arteterapii przez studentów Wydziału Nauk o Wychowaniu UŁ. Przeprowadzane przez nas działania dydaktyczne i analizy materiału empirycznego (dzienniki spacerów) wpisują się w nurt badań opartych na sztuce.
Park rozumiemy jako świadomie kształtowany krajobraz, a ten uznajemy za empiryczny przykład środowiska w rozumieniu Radlińskiej. Poprzez swoje atmosfery parki przenoszą znaczenia i wartości kształtowane także przez minione pokolenia, a w relacje z nimi wchodzą sprawcze podmioty, które w przestrzeni parków uczestniczą. Odnosząc się do dzienników spacerów przygotowanych przez studentów i powiązanych z nimi prac plastycznych, wyróżniamy cztery wyidealizowane typy uczestniczenia w parku (krajobrazie, środowisku): antropocentryczny zamknięty, antropocentryczny otwarty, równoległy, nieantropocentryczny/autoteliczny. Wyróżniamy także trzy etapy edukacji związanej z nabywaniem kompetencji do uczestniczenia w środowisku: utylitarny, pośredni, nieantropocentryczny/dialogiczny.
Izabela Kamińska-Jatczak, Ewa Marynowicz-Hetka, Joanna Sosnowska
Celem tekstu jest udostępnienie materiału badawczego pozyskanego z zapisu dialogu, jaki znalazł się w protokole z II Międzynarodowej Konferencji Służby Społecznej, która odbyła się w roku 1932 we Frankfurcie nad Menem. Uczestnicy tego spotkania podczas rozmowy odwołują się do problematyki wspomnianej konferencji, ale wracają pamięcią do głównych tez, jakie poruszano podczas I Międzynarodowej Konferencji Służby Społecznej w Paryżu w roku 1928. Dialog prowadzony w kilku językach nie został do tej pory przetłumaczony na język polski, a zdaniem autorek tekstu jest on – z uwagi na aktualność wątków poruszanych w dyskusji przez ówczesnych ekspertów europejskiego ruchu szkół służby społecznej – wart przybliżenia współczesnym badaczom zagadnień społeczno-pedagogicznych.
Wokół antropologii i etyki Janusza Korczaka. Szkic zagadnienia i pytania otwarte
Michał Stachurski
W XX w. przedstawiciele pedagogiki społecznej skupili się wokół konkretnych idei i jednocześnie problemów tkwiących w polskim społeczeństwie. Idee te były jasno wyznaczone: podmiotowość, sprawiedliwość społeczna, pomocniczość i edukacja społeczna. Co ważne, pojęcia te nie były tylko przedmiotem teoretycznego namysłu, lecz także były elementem praktycznego działania takich ludzi, jak: Helena Radlińska, Ryszard Wroczyński czy Aleksander Kamiński. Można powiedzieć, że wyżej wymienione osoby w znacznej mierze przyczyniły się do tego, aby procesu wychowania nie ograniczać tylko do przekazywania pouczeń, a procesu kształcenia nie zamykać wyłącznie w metodach przekazywania wiedzy. W pedagogice społecznej XX w. chodziło o człowieka ujętego na sposób holistyczny. W to pokolenie historyczne Radlińskiej, jak i pozostałych propagatorów pedagogiki społecznej XX w. w Polsce, wpisuje się także osoba Janusza Korczaka – pedagoga, wychowawcy, praktyka. Celem tego artykułu będzie próba odpowiedzi na pytania dotyczące tego, jak wizja antropologiczno-etyczna Korczaka wpłynęła na jego idee pedagogiczne, oraz co dzisiaj, w XXI w., filozofia i pedagogika może przenieść z jego wizji dziecka oraz dorosłego na grunt współczesnych wyzwań stojących przed naukami humanistycznymi i naukami społecznymi.
Izabela Kamińska-Jatczak, Joanna Sosnowska
Tekst stanowi omówienie genezy powstania i prac zespołu badawczo-samokształceniowego poświęconego problematyce pokolenia historycznego Heleny Radlińskiej i odczytywaniu jej twórczości na tle kontekstów historycznych i społecznych, w których funkcjonowała. Działalność zespołu stała się przyczynkiem do powstania 15 numeru NOWIS, który tworzył się w toku działania kolaboratywnego i rodził się w dyskusji z autorami/autorkami.
Komentarze
Ten post dostępny jest także w języku: angielski
