Rocznik Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców (KPC), wydawany przez Uniwersytet Łódzki w serii Acta Universitatis Lodziensis, ukazuje się od roku 1987 i jest najstarszym pismem, przedstawiającym problemy nauczania języka polskiego jako obcego. Czasopismo upowszechnia badania humanistyczne z zakresu glottodydaktyki polonistycznej – zamieszcza prace dotyczące różnorodnych zagadnień nauczania języka polskiego jako obcego i drugiego, także w porównaniu z nauczaniem innym języków. Prace, które są publikowane w Kształceniu Polonistycznym Cudzoziemców, przedstawiają problemy nauczania języka polskiego jako obcego z perspektywy lingwistyki, pedagogiki, nauk o komunikacji, kulturoznawstwa, psychologii, psycholingwistyki, socjologii i in. Odbiorcami prac są specjaliści nauczający języka polskiego jako obcego/drugiego w kraju i za granicą oraz badacze zainteresowani problematyką glottodydaktyczną.

Punktacja MEiN: 70 punktów (lipiec 2023)

W numerze:

Cele i kierunki rozwoju glottodydaktyki polonistycznej – rozważania na koniec 2023 roku

Michalina Biernacka, Beata Grochala

Celem artykułu jest przyjrzenie się kierunkom rozwojowym, jakim glottodydaktyka polonistyczna podlegała od momentu wyodrębnienia się jako subdyscyplina dydaktyki języków obcych. Zmiany kulturowe i geopolityczne czy ewoluowanie koncepcji badawczych z zakresu językoznawstwa, psychologii czy pedagogiki poskutkowały pojawianiem się nowych interesujących obszarów badawczych, które glottodydaktycy zaczęli eksplorować. Ze szczególnym zainteresowaniem przeanalizowano ostatnie trzy lata rozwoju nauki, w trakcie których wybuch pandemii koronawirusa czy wojna w Ukrainie zainicjowały formowanie się nowych celów i priorytetów zarówno wśród lektorów, jak i samych uczących się.

Cele uczenia się i nauczania języka polskiego jako obcego na studiach polskich dla cudzoziemców. Analiza potrzeb językowych studentów i implikacje dydaktyczne

Dominika Bucko, Marzena Wawrzeń

Studia polskie dla cudzoziemców to nowo otwarty kierunek na Wydziale Polonistyki UJ, odpowiadający na rosnące zapotrzebowanie poznawania języka polskiego w ramach kształcenia uniwersyteckiego. W bieżącym roku akademickim 2022/2023 zdecydowana większość studentów tego kierunku to osoby pochodzące z Ukrainy. Z tego względu zakładane cele kształcenia powinny ulec modyfikacjom, by uwzględniać potrzeby językowe studentów zza wschodniej granicy. Celem artykułu jest zaprezentowanie ankiety jako narzędzia badawczego, które umożliwiło nam określenie priorytetów językowych tej grupy studentów. Zdefiniowanie językowych i pozajęzykowych potrzeb pozwala na włączenie ich do celów, efektów i treści kształcenia. Po omówieniu wyników ankiety postawimy wnioski dotyczące potrzeb językowych oraz rozwiązań dydaktycznych będących odpowiedzią na cele i priorytety studentów z Ukrainy.

Rola nauczyciela języka w kształtowaniu kompetencji socjokulturowej obcokrajowców w kraju docelowym (na przykładzie chińskich polonistów studiujących w Polsce)

Emilia Kubicka, Filip Olkiewicz, Małgorzata Berend

Artykuł porusza temat roli nauczyciela języka w kształtowaniu kompetencji socjokulturowej uczących się w kraju docelowym. Autorzy stawiają pytanie, do jakiego stopnia należy od studentów wymagać umiejętności sprawnego poruszania się w kulturze docelowej i jakie znaczenia ma w tym kontekście komfort pracy uczących się (dostosowanie się nauczyciela do metod nauczania przez nich preferowanych). Rzeczywistość lekcyjna tworzy bowiem swego rodzaju osobną przestrzeń, stanowiącą hybrydę norm kultur wyjściowej i docelowej. Jako materiał egzemplifikacyjny wykorzystano zaobserwowane w ostatnich latach nieporozumienia kulturowe na linii polski nauczyciel – chiński student polonistyki opisane w literaturze przedmiotu, wynikające między innymi z rudymentarnych różnic dotyczących rozumienia roli nauczyciela w obu. Jeżeli celem zajęć językowych jest nie tylko przekazanie wiedzy o systemie i kulturze, ale również przygotowanie studentów do wykorzystania ich – przekładających się na potencjalny sukces komunikacyjny – kompetencji socjokulturowych, należy zastanowić się, w jakim stopniu wymagać od nich wzorcowej realizacji norm docelowych w tym zakresie w kontekstach (około)edukacyjnych.

Studia polskie z językiem angielskim na Uniwersytecie Łódzkim – interwencja kryzysowa czy pomysł na przyszłość?

Beata Grochala

Artykuł przedstawia studia polskie z językiem angielskim, nowy kierunek studiów na Uniwersytecie Łódzkim, który został uruchomiony w trybie ekstraordynaryjnym w maju 2022 r., a jego studentami zostali młodzi uchodźcy wojenni z Ukrainy. Celem zaprezentowanych analiz jest odpowiedź na pytanie, na ile decyzja o podjęciu studiów była elementem działania kryzysowego, a na ile świadomym wyborem na przyszłość. Aby odpowiedzieć na to pytanie, przeprowadzono badania ankietowe w dwóch grupach respondentów – byli to studenci i wykładowcy studiów polskich z językiem angielskim pierwszej i drugiej edycji. Wyniki ankiet wraz z analizą dokumentów pozwoliły na wyciągnięcie wstępnych wniosków. Uruchomienie studiów dwa miesiące po wybuchu wojny z pewnością miało charakter interwencji kryzysowej, a część studentów zdecydowała się rozpocząć naukę z rozmaitych, pozaedukacyjnych powodów. Jednak druga edycja, która została otwarta w październiku 2022 r., w zdecydowanej większości zgromadziła studentów podejmujących studia na tym kierunku z wyboru. Otwarte pozostaje pytanie o przyszłość studiów polskich z językiem angielskim – czy będzie to atrakcyjna oferta także po zakończeniu działań wojennych?

Rola nauczyciela języka w kształtowaniu kompetencji socjokulturowej obcokrajowców w kraju docelowym (na przykładzie chińskich polonistów studiujących w Polsce)

Emilia Kubicka, Filip Olkiewicz, Małgorzata Berend

Artykuł porusza temat roli nauczyciela języka w kształtowaniu kompetencji socjokulturowej uczących się w kraju docelowym. Autorzy stawiają pytanie, do jakiego stopnia należy od studentów wymagać umiejętności sprawnego poruszania się w kulturze docelowej i jakie znaczenia ma w tym kontekście komfort pracy uczących się (dostosowanie się nauczyciela do metod nauczania przez nich preferowanych). Rzeczywistość lekcyjna tworzy bowiem swego rodzaju osobną przestrzeń, stanowiącą hybrydę norm kultur wyjściowej i docelowej. Jako materiał egzemplifikacyjny wykorzystano zaobserwowane w ostatnich latach nieporozumienia kulturowe na linii polski nauczyciel – chiński student polonistyki opisane w literaturze przedmiotu, wynikające między innymi z rudymentarnych różnic dotyczących rozumienia roli nauczyciela w obu. Jeżeli celem zajęć językowych jest nie tylko przekazanie wiedzy o systemie i kulturze, ale również przygotowanie studentów do wykorzystania ich – przekładających się na potencjalny sukces komunikacyjny – kompetencji socjokulturowych, należy zastanowić się, w jakim stopniu wymagać od nich wzorcowej realizacji norm docelowych w tym zakresie w kontekstach (około)edukacyjnych.

Glottodydaktyczna świadomość lingwistyczna nauczycieli szkół publicznych uczących osoby z doświadczeniem migracji

Mateusz Gaze

Celem niniejszego tekstu jest pokazanie wyników badań poziomu glottodydaktycznej świadomości lingwistycznej nauczycieli, którzy prowadzą zajęcia w polskich szkołach publicznych (podstawowych i ponadpodstawowych) z języka polskiego jako obcego/drugiego z osobami z doświadczeniem migracji, głównie z uchodźcami wojennymi z Ukrainy. Badaniem objęto 45 nauczycieli, z którymi przeprowadzono wywiad kwestionariuszowy obejmujący zagadnienia z zakresu gramatyki funkcjonalnej języka polskiego na poziomie A1. Wyniki pokazały, że aż 40% odpowiedzi było niewłaściwych (lub w ogóle ich jej nie było). Jedynie ok. 29% odpowiedzi było właściwych i pełnych. Najgorzej respondenci radzili sobie z zagadnieniami dotyczącymi dystrybucji przyimków (semantycznej i strukturalnej), a najlepiej z problemami fleksji werbalnej, co zapewne uwarunkowane jest uniwersalnym charakterem problemu – duża część języków posiada różne typy koniugacji uwarunkowane strukturą morfologiczną wyrazu. Słabo prezentuje się świadomość lingwistyczna odnosząca się do fleksji imiennej. Przypadki (użycie i dystrybucja końcówek) okazują się być nieuświadomioną częścią wiedzy o języku polskim. Wiemy, jaki powinien być postawiony przypadek w danym zdaniu, ale nie wiemy, dlaczego tak się dzieje, a to wydaje się być kluczowe, jeśli chcemy nauczyć cudzoziemca języka polskiego. Podsumowując, badanie wykazało, że nauczyciele nie byli zaznajomieni z większością terminów i procesów gramatycznych tradycyjnie wprowadzanych na poziomie podstawowym. Aby zachować twarz, wielu wolało podać błędną odpowiedź, niż przyznać, że nie zna prawidłowej. Wśród rozwiązań autor badania zaproponował podniesienie świadomości językowej wszystkich kształcących się nauczycieli i uwrażliwienie ich na glottodydaktyczne aspekty języka polskiego, dzięki czemu nasze szkoły staną się jeszcze bardziej przyjaznym miejscem dla uczniów z doświadczeniem migracji.

W kierunku rozumienia struktury języka, czyli po co i jak kształtować świadomość morfologiczną chińskojęzycznych studentów uczących się języka polskiego 

Iwona Kaproń-Charzyńska

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na możliwości kształtowania świadomości morfologicznej jako elementu świadomości metajęzykowej, odgrywającego istotną rolę w percepcji i produkcji językowej w nauczaniu/ uczeniu się języka polskiego jako obcego. Podjęto w nim refleksję teoretyczną nad ujęciami morfologii, problemami metodyki nauczania zagadnień morfologicznych w kontekście relacji fleksja – słowotwórstwo i przedstawiono propozycje praktycznych rozwiązań dydaktycznych, stanowiące rezultat doświadczeń z pracy ze studentami, dla których językiem pierwszym jest język chiński. Do realizacji założonego celu posłużyły metoda analizy i krytyki piśmiennictwa, metoda analizy i konstrukcji logicznej oraz metoda indywidualnych przypadków oparta na analizie wyodrębnionego procesu dydaktycznego. Przedstawione rozważania stanowią przyczynek do dalszych badań nad metodyką nauczania gramatyki i słownictwa w ramach glottodydaktyki polonistycznej z uwzględnieniem języka pierwszego ucznia.

Analiza wskaźników kompetencji fonologicznej w odniesieniu do propozycji zawartej w “CEFR Companion Volume” (2020)

Adriana Prizel-Kania

W pierwszej części artykułu omówiono rolę sprawności fonologicznej w posługiwaniu się językiem obcym oraz propozycję jej opisu, która została rozwinięta w uzupełnionej wersji CEFR–CV (2020). W pierwszej wersji dokumentu (CEFR, 2001) kompetencja fonologiczna została zdefiniowana, ale kwestie związane z jej wpływem na opanowanie języka obcego nie doczekały się szerszej refleksji glottodydaktycznej. Brakowało także wskaźników dla poszczególnym poziomów zaawansowania językowego. W niniejszym artykule zamieszczono propozycję tłumaczenia na język polski skali biegłości kompetencji fonologicznej, na którą składają się: ogólna kontrola fonologiczna (overall phonological control), artykulacja dźwięków mowy (sound articulation) oraz umiejętne stosowanie cech prozodycznych mowy (prosodic features). W drugiej części artykułu wskaźniki te zostały poddane analizie, a ponadto podjęto dyskusję z nową propozycją opisu sprawności fonologicznej, odnosząc się do badań z zakresu psycholingwistyki i praktyki glottodydaktycznej. Główny nacisk położono na brak wytycznych w zakresie recepcji dźwięków mowy, która w dużej mierze warunkuje opanowanie poprawnej wymowy, a także umożliwia odbiór wypowiedzi mówionych, wpływając tym samym na działania produkcji i recepcji ustnej.

Realizacje grafemów “ą” i “ę” w piśmie Polaków i cudzoziemców uczących się języka polskiego jako drugiego (na przykładzie studentów z Ukrainy)

Iwona Dembowska-Wosik

Artykuł poświęcony jest wariantom grafemów ą i ę w piśmie Ukraińców uczących się języka polskiego jako drugiego. Punktem wyjścia do analizy były realizacje tych grafemów w piśmie Polaków, opracowane przez K. Bielskiego w ramach badań z zakresu kryminalistycznej analizy pismoznawczej. Materiał badawczy stanowiły zapisy wykonane w formie dyktanda. Został on przeanalizowany pod kątem jakościowym (wyznaczono repertuar standardowych i innowacyjnych wariantów badanych grafemów) oraz ilościowym (porównano frekwencję występowania poszczególnych wariantów w analizowanym materiale oraz w ustaleniach kryminalistycznych). Wyniki analizy wskazują na istotne odstępstwa w sposobie pisania grafemów ą i ę przez studentów z Ukrainy względem zapisu typowego dla rodzimych użytkowników języka polskiego.

Bez gramatyki nie można być szczęśliwym, czyli o warunkach niezbędnych do osiągnięcia „stanu przepływu” w kontekście glottodydaktyki polonistycznej

Beata Terka

Csikszentmihalyi w wyniku wieloletnich badań podjął próbę odpowiedzi na odwieczne pytanie o warunki poczucia szczęścia (2022). Zdefiniował stan optymalnego doświadczenia, będący jednocześnie stanem szczytowej efektywności, i nawał go flow (stanem przepływu). Niniejszy artykuł proponuje spojrzenie na podejście ukierunkowane na działanie w nauczaniu języka polskiego jako obcego jako na potencjalne pole doświadczania stanu przepływu przez obie strony procesu kształcenia. W centrum rozważań znajduje się nauczanie – uczenie się gramatyki, stanowiące warunek konieczny do osiągnięcia optymalnego doświadczenia w kontekście glottodydaktyki polonistycznej. Tekst przynosi przykład realizacji 10-tygodniowego projektu edukacyjnego stwarzającego uczącym się możliwość doświadczenia stanu flow oraz opis badania ankietowego przeprowadzonego po wykonaniu zadania, a dotyczącego uczuć/stanów emocjonalnych i przemyśleń towarzyszących uczestnikom projektu na różnych jego etapach. Wyniki pokazują na konkretnym przykładzie działanie mechanizmów umożliwiających utrzymywanie się w paśmie przepływu w ramach procesu kształcenia językowego. Artykuł zamyka propozycja spojrzenia na nauczanie – uczenie się gramatyki jpjo jako na istotny komponent współtworzący dobrostan obu stron odnośnego procesu.

Streszczenie jako gatunek wypowiedzi w glottodydaktyce polonistycznej

Anna Dunin-Dudkowska

Streszczenie to jedno z podstawowych działań mediacyjnych, powszechnie stosowanych w codziennej komunikacji językowej. Jest ważną umiejętnością w procesie nauki języka obcego, gdyż umożliwia doskonalenie innych sprawności językowych i intelektualnych: czytania, rozumienia, analizowania, odróżniania informacji ważnych od mniej istotnych, wnioskowania, logicznego myślenia, zwięzłego wyrażania myśli i budowania spójnych tekstów; pomaga też w zapamiętywaniu treści. Jednocześnie przygotowuje uczących się do pełnienia roli mediatorów językowych i kulturowych. Autorka artykułu zachęca do kształcenia tej ważnej umiejętności w oparciu o koncepcję wzorca gatunkowego, zawierającego opis czterech aspektów: strukturalnego, pragmatycznego, poznawczego i stylistycznego. Ponadto omawia streszczenie naukowe, tj. abstrakt, szczególnie przydatny cudzoziemcom, podejmującym studia w języku polskim. Pokazuje różne sposoby dokonywania streszczenia oraz techniki i typy ćwiczeń/ zadań związanych z pracą z tekstem, poddawanym takiemu działaniu. Na koniec przedstawia propozycje zadań przygotowujących do pisania streszczenia na podstawie przykładowego tekstu na poziomie B2/C1. W konkluzji stwierdza, że nabycie kompetencji streszczania wypowiedzi ustnych i pisemnych będzie przynosić uczącym się wiele długofalowych korzyści, zarówno w dalszej edukacji i/lub pracy zawodowej, jak i innych typach praktyki komunikacyjnej.

Uczenie się języka polskiego z wykorzystaniem Duolingo przez tajwańską studentkę – strategie nauki i przydatność aplikacji

Natalia Tsai

Niniejszy artykuł poświęcony jest strategiom nauki języka obcego stosowanym przez tajwańską studentkę uczącą się polskiego na poziomie średniozaawansowanym. Eksperyment objął trening strategii przeprowadzony w ramach zajęć oraz 30 sesji samodzielnej pracy z aplikacją Duolingo, włączonej dla uzupełnienia regularnego kursu w klasie. Celem tego studium przypadku było znalezienie odpowiedzi na następujące pytania: (1) jakich strategii uczestniczka użyła i jak je postrzegała?, (2) jaki obraz pokolenia Z wyłoni się po analizie danych, zwłaszcza w kontekście nauczania języka polskiego wśród studentów z Tajwanu?, oraz (3) na ile przydatne może być Duolingo w tym środowisku? Analiza danych uzyskanych po zestawieniu 30 formularzy wypełnionych przez studentkę i przeprowadzeniu dwóch 50-minutowych wywiadów wykazała, że strategie kognitywne wykorzystane były 2,5 razy częściej aniżeli strategie metakognitywne, podczas gdy strategii społecznych nie użyto wcale. Najprzydatniejsze okazały się: elaboracja, wnioskowanie, dedukcja, notowanie, transfer językowy oraz samokontrola. Ich dobór był w dużej mierze uwarunkowany wcześniejszymi doświadczeniami wyniesionymi ze szkoły – środowiska zorientowanego na współzawodnictwo i egzaminy. Wypowiedzi studentki pozwalały odnieść wrażenie, iż była ona pod silnym wpływem wartości kojarzonych z indywidualizmem. Z jej punktu widzenia Duolingo stanowiło jedynie namiastkę tradycyjnych zajęć i jako takie mogło służyć użytkownikom niemającym dostępu do innych form nauki. Wyraziła ona ponadto rozczarowanie związane z koniecznością posługiwania się językiem angielskim podczas pracy z aplikacją. Przedstawione studium przypadku ujawnia konieczność promocji języka i kultury polskiej oraz uwidocznia, jak ważne jest lepsze poznawanie przekonań, nawyków i strategii stosowanych przez poszczególne grupy studentów uczących się języka polskiego jako obcego. Co się tyczy Duolingo, twórcy aplikacji winni uwzględnić potrzeby osób mniej wprawnie posługujących się angielskim.

Wybrane aspekty pisania w percepcji i doświadczeniach uczących się języka polskiego jako obcego na poziomie B2 (na podstawie badania ankietowego)

Małgorzata Banach

Artykuł podejmuje problem percepcji pisania w języku polskim jako obcym przez uczących się na poziomie B2 oraz ich doświadczeń związanych z tą sprawnością. Przedstawione w nim zostały wyniki badania ankietowego, w którym uczestniczyło 55 osób uczących się języka polskiego na poziomie średnim ogólnym na Uniwersytecie Jagiellońskim. Z ankiety wynika, że większość badanych nie pisze często po polsku poza zajęciami, a najczęściej tworzone przez nich teksty to krótkie komunikaty elektroniczne. Niemal wszyscy ankietowani uznają jednak za ważne dobre opanowanie pisania po polsku, m.in. ze względu na plany zawodowe lub akademickie. Badani – którzy uważają pisanie po polsku za umiarkowanie trudną sprawność – zazwyczaj wskazują na błędy gramatyczne i niewystarczający zasób słownictwa jako trudności napotykane regularnie podczas redakcji tekstów. Artykuł kończy się interpretacją wyników i wnioskami dla dydaktyki, m.in., wskazaniem potrzeby uświadamiania uczącym się znaczenia socjolingwistycznego i pragmatycznego wymiaru tekstów pisanych.

“Gamifikacja”, “grywalizacja” czy “gryfikacja” – aktywizacja uczniów podczas zajęć zdalnych

Paulina Kaźmierczak

Artykuł ma wymiar teoretyczno-praktyczny. Poruszono w nim kwestię sposobów aktywizowania cudzoziemców podczas zajęć zdalnych. Podjęto temat zróżnicowania nazewnictwa określającego proces przenoszenia mechaniki stosowanej w przypadku gier na potrzeby zajęć języka polskiego jako obcego (jpjo). Zestawiono i porównano definicje pojęć: gamifikacja, grywalizacja oraz gryfikacja. W części o charakterze praktycznym uwzględniono sposoby adaptowania materiałów ludycznych stosowanych na lekcjach jpjo pod kątem formy (stacjonarna – zdalna) oraz celu (komercyjny – edukacyjny). Wskazano przykłady odpowiedników znanych propozycji gier stacjonarnych w wariancie zdalnym oraz wyjaśniono, jak uzyskać edukacyjny efekt w przypadku stosowania podczas zajęć gier komercyjnych. Zaprezentowano przebieg adaptacji poszczególnych elementów autorskiej gry fabularnej dotyczącej Łodzi. Jej adaptacja z wariantu stacjonarnego na zdalny umożliwiła nie tylko jej wykorzystanie w celu urozmaicenia regularnego kursu jpjo prowadzonego online poza granicami kraju, lecz także pozwoliła na połączenie kształcenia językowego i kulturowego. Gra umożliwiła zweryfikowanie poznanych struktur gramatycznych i zasobu leksykalnego w sytuacji, gdy konieczne było podjęcie konwersacji w języku polskim.

Działania mediacyjne w certyfikacji znajomości języka polskiego jako obcego. Czas na (r)ewolucję

Iwona Janowska

Na początku XXI wieku większość instytucjonalnych egzaminów z języków obcych w Europie została dostosowana do opisów biegłości językowej zawartych w Europejskim systemie opisu kształcenia językowego (2001/2003). Tymczasem wydany w 2020 r. tom uzupełniający – CEFR – Companion volume znacząco rozszerzył koncepcję posługiwania się językiem, wprowadzając nowe skale i deskryptory w zakresie mediacji. Doprecyzowane i uszczegółowione działania mediacyjne zyskały nowy wymiar, co powinno zostać uwzględnione nie tylko w procesie kształcenia językowego, ale również w testowaniu i certyfikacji znajomości języków obcych. Celem artykułu jest charakterystyka działań mediacyjnych w nowym ujęciu oraz próba implementacji mediacji na gruncie certyfikacji znajomości języka polskiego jako obcego. Przedmiotem rozważań będą: specyfika działań mediacyjnych, mediacja w standardach wymagań egzaminacyjnych dla języka polskiego jako obcego oraz zasady tworzenia zadań mediacyjnych, które mogą posłużyć autorom testów i materiałów dydaktycznych.

Rozwijanie działań mediacyjnych od poziomu podstawowego – na przykładzie kursu języka polskiego jako obcego dla studentów stomatologii

Michalina Beata Biernacka

Celem artykułu było przedstawienie sposobów wspierania działań i strategii mediacyjnych na poziomie A1. Jako przykład posłużył kurs języka polskiego jako obcego dla studentów stomatologii, którzy uczą się w Centrum Nauczania Języków Obcych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Opisano przebieg prowadzenia analizy potrzeb (triangulacja) i główne założenia kursu zgodnego z podejściem działaniowym, które poskutkowały zaplanowaniem 40 godzin kursu specjalistycznego. Ze względu na to, że nie ma jeszcze na polskim rynku wydawniczym podręczników do nauczania języka polskiego jako obcego (nawet ogólnego) na poziomie A1 opartych na podejściu ukierunkowanym na działanie, za ESOKJ (2003) i CEFR-CV (2020) przytaczano informacje argumentujące konkretne zasady projektowania wspomnianego kursu. Na podstawie wybranych zadań mediacyjnych omówiono możliwości, a także trudności, jakie niesie ze sobą wprowadzanie działań mediacyjnych na najniższym poziomie nauczania jpjo. Na koniec przedstawiono wyniki ankiet ewaluacyjnych, potwierdzających skuteczność proponowanych rozwiązań metodycznych.

Kompetencje uczniów w zakresie języka polskiego jako odziedziczonego i jako ojczystego w ujęciu komparatywnym – podsumowanie projektu badawczego

Ewa Lipińska, Anna Seretny

Kompetencje lingwistyczne zagranicznych nastolatków polskiego pochodzenia nie były dotychczas badane. Z nieudokumentowanych danych wiadomo, że są one niższe niż u ich równolatków uczących się w Polsce. W Instytucie Glottodydaktyki Polonistycznej podjęto próbę ich porównania i udokumentowania. Na potrzeby projektu Język odziedziczony a ojczysty – porównanie kompetencji w zakresie języka polskiego uczniów z Polski i przebywających na emigracji opracowano kompleksowe narzędzie pomiaru umiejętności językowych dla młodzieży dwujęzycznej kognitywnie. Tekst przedstawia przebieg badania, rezultaty ogólne oraz cząstkowe z wybranych podsystemów i sprawności. W zakończeniu zebrano wnioski wypływające z całości projektu.

Nauczyciele przyrody a język edukacji szkolnej (JES – Przyroda). Świadomość językowa i strategie dydaktyczne

Katarzyna Chamienia

Artykuł referuje wyniki badania przeprowadzonego w 2021 r. wśród nauczycieli przyrody pracujących z uczniami z doświadczeniem migracji (UDM). Celem przeprowadzonych badań było określenie świadomości nauczycieli co do odmienności JES – Przyroda od języka codziennego oraz poznanie ich strategii nauczania w klasach, w których uczą się UDM. Aby uzyskać założone dane, przeprowadzono 8 wywiadów swobodnych z nauczycielkami przyrody pracującymi z UDM. Wywiady zostały przeanalizowane za pomocą kondensacji znaczeń. Z analizy wywiadów wynika, że nauczyciele są świadomi odmienności JES – Przyroda od języka codziennego, którą charakteryzują jako niskofrekwencyjną i wyspecjalizowaną leksykę. Zauważają też, że na ich lekcjach UDM uczą się nie tylko treści, ale też języka. Priorytetem pedagogów jest nawiązanie kontaktu z UDM, a zrozumienie treści przez uczniów jest dla nich istotniejsze niż zapamiętanie terminów. W trakcie zajęć wykorzystują różne strategie dydaktyczne mające ułatwić UDM funkcjonowanie na lekcjach, m.in. uczenie przez zabawę, doświadczenie, projekty czy tłumaczenia.

Jak logopeda może wspomagać rozwój kompetencji językowych i komunikacyjnych dziecka uczącego się jpjo/jpj2 (w odniesieniu do dzieci z Ukrainy)

Renata Marciniak-Firadza

Obywatele Ukrainy są zdecydowanie najliczniejszą grupą cudzoziemców w Polsce, stanowiąc nieco ponad 80% ogółu osiedlających się w kraju obcokrajowców. Jednym ze skutków ruchów migracyjnych do Polski, związanych przede wszystkim z obecną sytuacją w Ukrainie, jest zwiększająca się liczba dzieci ukraińskich w przedszkolach, szkołach podstawowych czy średnich. Ruchy migracyjne determinujące kontakty językowo-kulturowe, których efektem jest zjawisko dwu- lub wielojęzyczności, stawiają przed logopedami i terapeutami nowe zadania, a dwujęzyczność (wielojęzyczność) zdecydowanie wpisała się w krąg zainteresowań logopedycznych. Celem artykułu jest usystematyzowanie, na podstawie literatury przedmiotu oraz własnych doświadczeń, kompetencji logopedy w zakresie wspomagania dzieci ukraińskich uczących się języka polskiego jako obcego/jako drugiego, omówienie logopedycznych form wsparcia tych dzieci oraz wskazanie wyzwań, jakie stoją przed współczesną logopedią w omawianym zakresie. Logopeda w ramach wsparcia przede wszystkim przeprowadza proces diagnostyczny i stawia diagnozę (rozpoznanie logopedyczne) dziecka bilingwalnego, ustala strategie rozwijania sprawności językowych i komunikacyjnych, rozwija sprawności językowe i komunikacyjne dziecka, poprzez ćwiczenia językowych sprawności systemowych i komunikacyjnych. Aby wsparcie logopedy w procesie nauczania języka polskiego jako obcego/jako drugiego było najskuteczniejsze, logopeda powinien mieć dostęp do wystandaryzowanych i znormalizowanych, rzetelnych narzędzi diagnostycznych przeznaczonych dla osób bilingwalnych oraz stworzone procedury, metody i narzędzia niezbędne do procesów terapii logopedycznej osób dwu-/wielojęzycznych, a to jest najważniejszym zadaniem stojącym przed współczesną logopedią.

Świadomość logopedów w zakresie glottodydaktycznej perspektywy kształcenia językowego dzieci z doświadczeniem migracji

Rafał Młyński

W polskich szkołach uczy się coraz więcej dzieci, które staną się lub są dwujęzyczne. Są to uczniowie cudzoziemscy oraz polonijni. Mają oni specyficzne potrzeby edukacyjne, tzn. wymagają nauki języka polskiego jako drugiego. Osobami wspierającymi je są często glottodydaktycy polonistyczni, jednak zdarza się, iż tego typu zajęcia prowadzą też logopedzi. Tematem niniejszej pracy jest ocena świadomości logopedów w zakresie glottodydaktycznego kształcenia dzieci z doświadczeniem migracji. Badaniem zostali objęci terapeuci, którzy pracują z takimi dziećmi. Przeprowadzono z nimi pogłębione wywiady ustrukturyzowane, a zebrane dane zostały poddane analizie tematycznej. Badanie wykazało, iż logopedzi potrzebują usystematyzowania i pogłębienia wiedzy glottodydaktyczej przydatnej w ich pracy. W końcowej części pracy przedstawiono więc te zagadnienia glottodydaktyczne, o które, zdaniem autora, należałoby poszerzyć kształcenie logopedów.

Dzienniki czasu wojny studentów z Ukrainy. Próba memoryzacji świata i siebie

Grażyna Zarzycka

W artykule przeprowadzono analizę jedenastu, napisanych po polsku dzienników studentów z Ukrainy, uczestników studiów polskich z językiem angielskim, kierunku studiów utworzonego na Wydziale Filologicznym UŁ w maju 2022 r., po wybuchu wojny w Ukrainie. W pierwszej części artykułu określono miejsce metody biograficznej w różnych dyscyplinach naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem pedagogiki i glottodydaktyki. Druga część artykułu jest studium diarystycznym, w którym omówiono kolejno: formę i strukturę dzienników uczniowskich (m.in. objętość zapisków, tytuły, wstępy, zakończenia dzienników) oraz ich tematykę. Wyodrębniono wątki tematyczne o charakterze retrospektywnym i introspektywnym, odnoszące się do różnych aspektów życia autorów, jak: wojna (exodus wojenny), adaptacja kulturowa, społeczna i językowa studentów z Ukrainy, uwzględniająca kwestie tożsamościowe, edukacyjne, relacje osobowe (kontakt z Polakami i innymi rodakami), samorozwój, doświadczenia autorów poza uczelnią (np. w pracy). Każdy z kluczowych wątków został zobrazowany za pomocą cytatów z dzienników. Narracje osobiste uczących się języka polskiego jako obcego nie były dotąd przedmiotem badań w glottodydaktyce polonistycznej. Ważnym celem tego studium diarystycznego jest ukazanie walorów stosowania metody biograficznej w badaniach glottodydaktycznych. Badanie zostało podsumowane w trzeciej części artykułu. Umożliwiło ono naszkicowanie portretu zbiorowego studentów z Ukrainy, którzy pojawili się w przestrzeni edukacyjnej Uniwersytetu Łódzkiego z powodu wybuchu wojny w Ukrainie po to, by podjąć próbę zdefiniowania się na nowo.

“Bóg, honor, ojczyzna”? O stosunku Polaków do państwa i narodu w polskich i słoweńskich badaniach ankietowych

Maria Wacławek, Maria Wtorkowska

Przywołana w tytule dewiza Wojska Polskiego przynależy do kluczowych pojęć polskiej kultury, aktywizuje się w umysłach Polaków i nie-Polaków. Z pojęciami państwa i narodu nieodłącznie wiąże się zagadnienie tożsamości narodowej, a także to, czym jest i jak jest postrzegana ojczyzna. Za teoretyczną podstawę badań uznajemy przyjęte w polskiej etnolingwistyce założenia dotyczące językowo-kulturowych stereotypów, a także korelujących z nimi kulturemów. Celem artykułu jest rekonstrukcja fragmentu stereotypowego konceptu Polaków – tego, co zdaniem polskich i słoweńskich respondentów najlepiej charakteryzuje Polaka i Polkę w ich stosunku do państwa i narodu. Na podstawie zebranych wypowiedzi ankietowych zostały wyodrębnione następujące kategorie tematyczne: 1) wartościowanie pozytywne, 2) wartościowanie neutralne i ambiwalentne, 3) wartościowanie negatywne. Z badania zasadniczo wyłania się wartościowany in plus obraz Polaka jako patrioty – szczególnie wyraźnie zarysowany w ujęciu heterostereotypowym (słoweńskim). Zrekonstruowano również model przeciwstawny – mocniej uwypuklony w ujęciu autostereotypowym (odtwarzanym z wypowiedzi polskich). W końcowej części artykułu uzyskane wyniki zostały krótko zinterpretowane w kontekście kulturemów – związanych z polskimi symbolami narodowymi (ojczyzną) i ideami (patriotyzmem), a także w kontekście polonistycznego kształcenia językowego cudzoziemców. Funkcjonalne jest badanie ważnych dla danej kultury (w naszym przypadku polskiej) kluczowych słów z perspektywy własnej, jak i obcej, właściwej zewnętrznemu obserwatorowi.

Językowy obraz “wolności” w wypowiedziach polskich i ukraińskich studentów

Anna Sokół-Klein

Celem artykułu jest ukazanie językowego obrazu wolności w wypowiedziach polskich i ukraińskich studentów uczących się na Wydziale Filologicznym UŁ i analiza zmian zachodzących w sposobie definiowania wspomnianego pojęcia poprzez zestawienie własnych badań z tymi, które w latach 1990 i 2000 przeprowadziła inna badaczka, Irina Lappo (2006). Za materiał badawczy posłużyły ankiety, w których studenci musieli wybrać spośród listy 36 wartości 5 najważniejszych i ponumerować je w skali od 1 do 5 (numer 1 oznacza najważniejszą wartość itd.), napisać własną definicję wartości, uzasadnić, dlaczego wskazana wartość jest dla nich ważna oraz podać synonimy odnoszące się do wybranej wartości. Badanie ilościowe pokazało, jakie wartości są ważne dla młodych ludzi i na ile istotna jest dla nich wolność. Następnie skupiono się na konceptualizacji wspomnianego pojęcia z uwzględnieniem czynników kontekstualnych. Ponieważ sformułowane przez studentów definicje mają charakter tekstów naturalnych, w opisie materiału przyjęto metodę definicji kognitywnej – szczególnie przydatna dla zebranego materiału okazała się ta jej właściwość, która polega na kategorialnym, fasetowym uporządkowaniu zdań definiujących. Wolność okazała się być niezwykle ważną wartością dla młodych ludzi, o czym świadczą badania ilościowe: wśród polskich studentów znalazła się na drugim miejscu (12,41%), zaś ukraińskich – na szóstym (5,19%). W wypowiedziach ukraińskiej młodzieży widoczne są nawiązania do sytuacji wojennej: zarówno w definiowaniu, konotacjach semantycznych, jak również w motywacjach wyboru wartości, co wyraźnie pokazuje, że kształtowanie się znaczenia pojęcia często uzależnione jest od warunków historycznych. Jeśli chodzi o dane statystyczne dotyczące frekwencji kategorii semantycznych: dla osób obu narodowości najważniejsze jest rozumienie wolności jako braku ograniczeń. Polacy najrzadziej utożsamiają analizowaną wartość z wyrażaniem siebie (10%). Z kolei Ukraińcy nie odnieśli wolności do życia w zgodzie ze sobą (0%).

Co było pierwsze – jajko czy kura, czyli rozważania chronologiczne nad początkami nauczania języka polskiego jako obcego w Łodzi i Warszawie

Piotr Kajak

Niniejszy tekst to przyczynek do historii warszawskiej i łódzkiej glottodydaktyki polonistycznej, a także kontynuacja badań historycznych nauczania języka polskiego jako obcego, zwłaszcza związanych z wczesnym okresem powojennym, z odniesieniami do sytuacji w międzywojniu. Okazją jest nie tylko siedemdziesięciolecie ośrodka łódzkiego, ale także blisko sto lat, które upłynęły od otwarcia pierwszego na odrodzonym Uniwersytecie Warszawskim lektoratu języka polskiego dla cudzoziemców. Autor rewiduje dotychczasowe ustalenia, przedstawiane we wcześniejszych publikacjach, a także odkrywa nowe fakty dotyczące obu ośrodków.

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski