Przegląd Socjologii Jakościowej jest kwartalnikiem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, który kontynuuje refleksję nad jakościową i interpretatywną drogą uprawiania socjologii. Redakcja dąży do współpracy, integracji i rozwoju środowiska naukowego, a swoją inicjatywę podejmuje w imię wartości takich jak: indywidualność, równość, tolerancja, społeczność, nauka, ludzkość.

W numerze:

Superwizja w jakościowych badaniach społecznych. O radzeniu sobie z trudnymi emocjami badających i badanych

Agnieszka Golczyńska-Grondas, Katarzyna Waniek

W szeroko rozumianym obszarze „pracy z ludźmi” superwizja jest jedną z podstawowych form uczenia się i rozwoju zawodowego. W jej ramach można również umieścić badania naukowe – przede wszystkim te prowadzone w terenie i oparte na interakcjach z badanymi. Kwestia krytycznej refleksji nad podejmowanymi przez badaczki i badaczy działaniami, nad ich postawami oraz relacjami z osobami badanymi, nad dylematami etycznymi, a także nad rozwojem umiejętności postępowania z (często dotkniętym cierpieniem) Innym jest szczególnie znacząca w socjologii, naukowej refleksji nad pracą socjalną, antropologii czy pedagogice, czyli dziedzinach bazujących w istotnej części na badaniach jakościowych. Celem artykułu jest przedstawienie podstawowych zagadnień związanych z pojawiającymi się ostatnio postulatami wprowadzenia superwizji w obszar społecznych badań jakościowych. Przedstawiono w nim krótko uwagi na temat superwizji w kontekście uwarunkowań pracy naukowej we współczesnej akademii, a następnie rozważono problem podatności badaczek i badaczy na zranienie i wskazano możliwe funkcje przeznaczonej dla nich superwizji. W ostatniej części tekstu odniesiono się do kwestii terminologicznych dotyczących pojęciowego zakreślenia granic superwizji dla badaczy, oddzielenia jej od superwizji klinicznej czy też promotorstwa i opieki naukowej, także określanych jako superwizja, ukazując skrótowo, jak superwizja badawcza opisywana jest w ostatnich latach w literaturze obcojęzycznej.

Czy badać? Co badać? Jak badać? Strategie badawcze w naukach społecznych i humanistycznych w pierwszej fali pandemii COVID-19

Katarzyna Kalinowska, Beata Bielska, Sylwia Męcfal, Adrianna Surmiak

Celem opracowania jest opis strategii badawczych podejmowanych przez badaczki i badaczy z obszaru nauk społecznych i humanistycznych w czasie pierwszej fali pandemii COVID-19. Badania empiryczne będące podstawą artykułu realizowane były w kwietniu i maju 2020 roku przy użyciu techniki ankiety jakościowej online. W wyniku jakościowej analizy treści wypowiedzi uczestników i uczestniczek naszych badań scharakteryzowałyśmy cztery strategie badawcze: rezygnację, zawieszenie, kontynuację i (re)konstrukcję badań. Wyniki analiz opisujemy w odniesieniu do cech charakterystycznych nurtu disaster research. Pokazujemy, że badania w pandemii są bliższe perspektywie slow disaster research niż disaster research.

Wpisy okolicznościowe z okazji dnia osób z niepełnosprawnościami na stronach administracji samorządowej – analiza ramowania

Zbigniew Głąb

W artykule przedstawiono wyniki analizy materiałów zamieszczanych z okazji dnia osób niepełnosprawnych (3 grudnia) na stronach internetowych prowadzonych przez gminy, powiaty i województwa. Celem było wskazanie głównych schematów postrzegania niepełnosprawności, rozumianej w kategoriach problemu społecznego, przez administrację publiczną (samorządową).

Na podstawie analizy ramowania (ang. framing analysis) zostały zidentyfikowane ramy: charytatywna, medyczna i społeczna – korespondujące ze znanymi z literatury przedmiotu modelami niepełnosprawności. Zastosowana perspektywa objęła również rezonans ram – w tym ich wiarygodność, a także potencjał oddziaływania na odbiorców.

W artykule podjęta została również refleksja związana ze wzajemną relacją badacza i metody, wskazująca na trudności związane z interpretacją materiałów za pomocą analizy ramowania.

„Moja córkowa jest bardzo fajowa”. Aktywistyczne praktyki normalizacyjne rodziców osób LGBTQ

Danuta Uryga

Artykuł przedstawia wyniki badania dotyczącego jednej z dwóch istniejących obecnie w Polsce organizacji rodzicielskich działających na rzecz osób o nienormatywnych tożsamościach seksualnych/płciowych: My Rodzice – stowarzyszenie matek, ojców i sojuszników osób LGBTQIA. Jej działalność ukazana jest na tle zjawisk identyfikowanych współcześnie jako aktywizm rodzicielski. Badanie przeprowadzono w metodologii jakościowej, a metodą badawczą było studium przypadku o profilu etnograficznym, w ramach którego prowadzono m.in. obserwację uczestniczącą, wywiady indywidualne, analizę treści medialnych, analizę wybranych dokumentów, autoetnografię. W tekście omówiono wybrany aspekt tożsamości zbiorowej członkiń i członków organizacji, jakim jest rodzicielstwo normalizacyjne, przy czym normalizacja jest ujmowana przez pryzmat kategorii piętna społecznego Ervinga Goffmana. Rodzice-aktywiści podejmują różnego rodzaju praktyki neutralizujące („zacierające”, „rozpuszczające”, „osłabiające”) piętno dotyczące nienormatywnych tożsamości seksualnych i płciowych ich dzieci, korzystając z istniejących wzorów rodzicielstwa i rodziny.

Dynamika i kontekst doświadczeń emocjonalnych pracujących zawodowo rodziców w czasie pandemii COVID-19

Monika Frąckowiak-Sochańska, Dorota Mroczkowska, Małgorzata Kubacka

Celem artykułu jest rekonstrukcja doświadczeń emocjonalnych pracujących zawodowo rodziców w kontekście zmian wywołanych przez pandemię COVID-19, związanych z rozmyciem czasowych i przestrzennych granic między pracą zawodową a życiem prywatnym. Autorki stawiają tezę, że konfiguracja praca zawodowa–rodzina stanowi kluczowy czynnik pośredniczący pomiędzy kryzysem makrospołecznym (globalnym) a kondycją emocjonalną jednostek. Ramy teoretyczne podjętych analiz wyznaczają teorie obszarów granicznych (ang. boundary theory i work-family border theory) wzbogacone o wybrane założenia teorii z zakresu socjologii emocji sytuujących się na pograniczu podejść interakcjonistycznego i kulturowego. Podstawę empiryczną artykułu stanowią badania własne obejmujące wywiady pogłębione z pracującymi zawodowo rodzicami co najmniej jednego dziecka poniżej 12. roku życia, którzy na skutek pandemii pracowali w domu. Wnioski z badań pozwalają opisać warunki, w których na skutek działania procesów globalnych dochodzi do przekształceń w obszarach pracy zawodowej i życia rodzinnego, prowadzących do destabilizacji emocjonalnej jednostek. Wyniki badań pozwalają również sformułować głos w dyskusji dotyczącej teorii obszarów granicznych – opisujących relacje pomiędzy pracą zawodową a życiem prywatnym wobec narastającej złożoności, płynności i niepewności współczesnych powiązań między nimi.

W „mikroświecie macierzyństwa” – doświadczanie samotności macierzyńskiej w badaniu autoetnograficznym

Colette Szczepaniak

Autorka za pomocą metody autoetnografii poddaje analizie jeden z „mikroświatów macierzyństwa”. Interpretacja tego „mikroświata” odbywa się w tym tekście z perspektywy Goffmanowskiej „ramy” jako schematu interpretacji „zakotwiczonej” w marynizacji życia codziennego. Autorka, odwołując się do literatury dotyczącej badań nad macierzyństwem oraz uczuciem samotności, podejmuje próbę redefinicji ramy samotnej matki. Podejście autoetnograficzne stanowi tutaj „performans ramowy” oraz zaproszenie do refleksji nad własnymi doświadczeniami rodzicielskimi czytelników i do zagłębienia się we własne emocje rodzicielskie.

Metafory w praktyce dydaktycznej (i badawczej). Jak obrazowo uczyć badań jakościowych?

Łukasz Marciniak

Celem artykułu jest przedstawienie potencjału metafor i możliwości ich stosowania w nauczaniu metodologii badań jakościowych. Rozpoczynając od przeglądu najważniejszych dokonań w zakresie wykorzystywania metafor jako przedmiotu poznania i narzędzia poznawczego, autor przechodzi do opisania genezy zainteresowania się metaforami w dydaktyce. Przedstawia proces eksperymentowania ze stosowaniem metafor podczas zajęć metodologicznych oraz wypracowane rezultaty, tak na poziomie treściowym – odkrywania metafor dla badania jakościowego, jak i na poziomie proceduralnym – rekonstruowania sposobów pracy z metaforą na zajęciach, a pośrednio także podczas badań. Jednocześnie w artykule dokonuje definicyjnego wyodrębnienia dwóch generalnych typów badań jakościowych wyłonionych podczas pracy z metaforami.

Empatia! I co z tego?

Krzysztof T. Konecki

Artykuł dotyczy koncepcji empatii zastosowanej w eksperymencie kontemplacyjnym w celu zrozumienia cierpienia ofiar wojny w Ukrainie. Omówiono w nim koncepcję empatii w odniesieniu do perspektywy fenomenologicznej i symbolicznego interakcjonizmu. Dyskusja ta była autorowi potrzebna do osiągnięcia pewnej ramy interpretacyjnej wniosków z eksperymentu kontemplacyjnego, który przeprowadził ze studentami. W eksperymencie zastosowano kontemplacyjne metody badawcze. Studenci wykonywali autoobserwacje i autoraportowanie swoich przeżyć podczas oglądania zdjęć ofiar wojny i uchodźców z Ukrainy. Ćwiczenia oddechowe (pranajama) były praktykowane pomiędzy różnymi autoobserwacjami, aby oczyścić umysły i uwolnić napięcia. Na koniec eksperymentu studenci zostali również zapytani o deficyt empatii we współczesnym społeczeństwie i przedstawili swoje wnioski na ten temat. Na koniec podsumowano, w jaki sposób empatia jest wywoływana i ucieleśniana oraz odpowiedziano na pytanie, czy można być empatycznym wobec osób znajdujących się w zupełnie innej i w dodatku traumatycznej sytuacji. Artykuł kończy się stwierdzeniem, że empatia jest bezpośrednią reakcją na stan cierpienia innych ludzi. Jednak jest ona również ramowana społecznie. Autor stwierdza, że empatię można społecznie rozwijać, aby poradzić sobie z aktualnie występującym deficytem empatii.

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski