Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica | Nr 80 i 81
Opublikowano: 13 lipca 2022
Zapraszamy do lektury nowych numerów Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica. Numer 80 poświęcony został socjologii artystki, natomiast 81 zmianom modelu pracy w dobie pandemii COVID-19.
Profil Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica. obejmuje szeroko rozumianą problematykę społeczną. Intencją redakcji jest publikowanie artykułów będących wynikiem oryginalnych badań empirycznych indywidualnych i zespołowych z zakresu nauk społecznych i humanistycznych.
W numerze 80 – Socjologia artystki:
Ewelina Wejbert-Wąsiewicz
Meduza na strychu. O teorii i praktyce procesu twórczego
Sylwia Chutnik
Manifest Hélène Cixous Śmiech Meduzy po raz pierwszy został opublikowany w 1975 roku i od razu stał się jednym z najczęściej przywoływanych tekstów dotyczących écriture féminine – pisarstwa kobiecego. Jak można odbierać esej współcześnie i czy twórczość literacka kobiet stała się elementem emancypacyjnym, czy raczej wpadła w pułapkę esencjalizmu? Na przykładzie tekstów teoretycznych oraz własnej twórczości i wieloletniego doświadczenia prowadzenia zajęć z creative writing omawiam krytycznie spojrzenie Cixous. Sięgam do tekstów teoretycznych Marguerite Duras, Izabeli Filipiak (Morskiej), Katarzyny Bondy czy Julii Cameron, kreśląc wskazówki dla piszących kobiet i zderzając je z przykładami tworzonej przez nie literatury. Sięgam również do własnego warsztatu pisarskiego i zastanawiam się, czy model „wariatki na strychu” („A Madwoman in The Attic”) Sandry Gilbert i Susan Gubar obowiązuje w XXI wieku.
Świat kobiet w twórczości prozatorskiej Liliany Hermetz
Emilia Zimnica-Kuzioła
Artykuł, którego tematem jest świat kobiet w twórczości prozatorskiej współczesnej polskiej pisarki, mieści się w zakresie socjologicznych studiów nad artystkami. Autorka przedstawia mało jeszcze znaną szerokiemu gronu czytelników twórczynię – Lilianę Hermetz, która zadebiutowała w 2014 roku książką Alicyjka (ogólnopolska nagroda Conrada za rok 2015). Hermetz pokazuje intymny świat kobiecych przeżyć, odwagę i wrażliwość kobiet doświadczających traum życia i codziennych problemów. Okazuje się, że mikrosprawy, „krzątactwo”, które z reguły uważane było za temat nieważny, zbyt błahy dla literatury, może stanowić interesujący motyw twórczości artystycznej. Kobiety w powieściach artystki ukazane są na tle historii, która determinuje ich losy, ale jednocześnie katalizuje ich siłę, walkę o podmiotowość i godność.
Reżyserki współczesnego polskiego kina fabularnego. Szkic z socjologii artystek
Ewelina Wejbert-Wąsiewicz
Celem artykułu jest osadzenie twórczości współczesnych polskich reżyserek filmów fabularnych w kontekście charakterystycznych wspólnych (lub nie) rysów twórczości kobiet. Na podstawie analizy materiałów zastanych wyodrębniono komponenty karier kobiet filmu, by stworzyć zarys różnych postaw i rodzajów twórczości z uwzględnieniem dyskursu uzasadniającego potrzebę tworzenia kina, sytuację reżyserek w polu artystycznym, filmowym poprzez przynależność generacyjną, postawę twórczą realizowaną w działaniu, sposób udostępniania swojej twórczości (obieg), stopień nowatorstwa w działalności twórczej, stopień zaangażowania w bycie artystką, pozycję społeczną: sukcesy, nagrody, prestiż, oddziaływanie moralne w środowisku artystycznym. Współczesne twórczynie charakteryzuje społeczne zaangażowanie (społecznica, głosicielka społeczna, intelektualistka-reformatorka, kinopisarka, artystka odrębna). Artykuł jest szkicem z socjologii artystek, nieujmującym całego dorobku kobiet reżyserek w Polsce.
Plakacistki PRL-u – artystki (niemal) zapomniane
Katarzyna Kulpińska
Tekst poświęcono polskim artystkom uprawiającym w okresie PRL-u plakat – dziedzinę grafiki użytkowej uważaną jeszcze pod koniec XX wieku za męską domenę. Zawiera krótki zarys aktywności kobiet w tej dyscyplinie – od sytuacji pierwszych polskich artystek tworzących plakaty w ramach duetów projektowych lub spółek reklamowych w latach 30. XX wieku poprzez kształcenie artystyczne i dokonania projektantek w dziedzinie plakatu w okresie PRL-u aż do przełomu XX i XXI wieku, kiedy nastąpiła zasadnicza zmiana w statusie i postrzeganiu pracy polskich projektantek. W tekście podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego dorobek polskich plakacistek jest bardzo słabo reprezentowany w licznych opracowaniach poświęconych polskiemu plakatowi XX wieku i dlaczego w przypadku małżeńskich par artystów zajmujących się (indywidualnie) tworzeniem plakatów rozpoznawalność i prestiż stawały się zazwyczaj udziałem mężczyzny. Pomijanie roli kobiet na tym polu widoczne jest także we współczesnym dyskursie dotyczącym polskiego plakatu, szczególnie w badaniach skoncentrowanych na Polskiej Szkole Plakatu (dostrzeganie niemal wyłącznie męskiej reprezentacji tego zjawiska).
Katarzyna Kozyra – artystka w polu sztuki. Studium przypadku
Dagna Kidoń
Celem artykułu jest zaprezentowanie działalności artystycznej Katarzyny Kozyry w kontekście jej pozycji w polu sztuki, a także przeanalizowanie jej relacji z widzem w oparciu o łańcuch komunikacji artystycznej na przykładzie rzeźby Studium aktu z 1991 roku.
Katarzyna Kozyra to jedna z czołowych polskich artystek nurtu sztuki krytycznej. Porusza tematy uznawane za społeczne tabu, otwarcie mówi o śmierci, chorobie, kruchości ciała czy stereotypach kobiecego ciała funkcjonujących w sferze publicznej. Dlatego jej działania bywają postrzegane jako kontrowersyjne. Zgodnie z terminologią Pierre’a Bourdieu Kozyra tworzy sztukę krytyczną, przez co należy do pola ograniczonej produkcji kulturalnej. Jak sama przyznaje, niektóre instytucje sakralizacji kulturalnej jej nie uznają, a niektóre, jak krytycy sztuki i galerie, traktują ją jako uznanego twórcę i umiejscawiają ją w polu kultury prawomocnej. Do jej świata społecznego należą również sponsorzy, właściciele galerii, inni znajomi artyści oraz oczywiście odbiorcy. To ci ostatni stanowią niezbędny element w komunikacie artystycznym, potwierdzający społeczną wartość dzieła.
Aby sprawdzić sposób rozumienia i interpretacji sztuki współczesnej, w marcu 2021 roku zrealizowano badania recepcji dzieł na wystawie Rzeźba w poszukiwaniu miejsca w warszawskiej Galerii Zachęta. Respondentów poproszono o obejrzenie m.in. pracy Katarzyny Kozyry Studium aktu z 1991 roku. W wyniku rozmów z odbiorcami oraz przeprowadzonych testów powstał obraz potocznego rozumienia dzieła.
Aby skonfrontować odbiór uczestników oraz sprawdzić skuteczność komunikatu artystycznego, przeprowadzono również wywiad swobodny z artystką, która przedstawiła interpretację odautorską studium. Wypowiedzi artystki nagrane podczas wywiadu stały się materiałem badawczym cytowanym w niniejszym artykule. Konfrontacja intencji autorki z komentarzem widzów pozwoliła zbadać pełen łańcuch komunikacji artystycznej (artysta – dzieło – odbiorca). Analiza wykazała spójność komunikatu oraz możliwość odczytywania intencji emocjonalnych artystki. Chociaż interpretacje nie pokrywały się wiernie z jej zamysłem, to liczne koncepcje i interpretacje dodatkowo wzbogaciły sens pracy i zostały w pełni zaakceptowane przez autorkę.
Rozmowa stała się również przyczynkiem do refleksji nad miejscem artystki w polu sztuki, jej relacjami z innymi twórcami, instytucjami mediatyzującymi i organizacjami dotującymi projekty. Okazało się, że artystka, choć w pewnych kręgach ceniona i rozpoznawalna, wyraźnie zdominowana jest przez pole polityczne, co ostatecznie wpływa na jej funkcjonowanie w polu sztuki.
Powyższe wyniki mogą być inspiracją do przeprowadzenia dalszych badań na temat działalności twórczej innych artystek, które być może mierzą się z zupełnie innymi problemami i tworzą odmienne układy w obrębie pola sztuki.
Artystki polskie w Paryżu wobec odzyskanej niepodległości Polski
Ewa Bobrowska
Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku zmienia zasadniczo sytuację polskiej kolonii artystycznej w Paryżu, w tym również twórczyń. Szereg przyczyn artystycznej emigracji straciło rację bytu, jak choćby afirmacja polskiej tożsamości narodowej, potrzeba swobodnego wyrażania uczuć patriotycznych, propaganda na rzecz odzyskania niezależnego bytu państwowego. Także palący w okresie rozbiorowym problem wyższego wykształcenia artystycznego dla kobiet znajdował stopniowo rozwiązanie w odrodzonym państwie. Liczba artystek polskich w Paryżu wyraźnie zmalała w okresie bezpośrednio powojennym. Te, które pozostały, jak Olga Boznańska, Mela Muter, Alicja Halicka czy Stefania Łazarska, koncentrowały się na rozwoju swojej kariery jako profesjonalnych artystek. W naszym artykule proponujemy analizę profesjonalizacji artystycznej Polek, bądź to w tradycyjnie uznanej jako specjalność kobiet domenie malarstwa portretowego, bądź to w sztukach dekoracyjnych. Dramatyczna sytuacja twórców w czasie wojny, spowodowana m.in. załamaniem się rynku sztuki, doprowadziła bowiem do gwałtownego rozwoju tej dziedziny, w której mistrzostwo osiągnęły właśnie kobiety, jak wykazała Wystawa Sztuk Dekoracyjnych w Paryżu w 1925 roku.
Społeczny wpływ pandemii COVID-19 na pacjentów CKD leczonych dializami w Portugalii
Marta Freitas Olim, Sónia Guadalupe, Mónica Carvalho, Paula Fragoso, Susana Ribeiro, Susana Torres, Dora Isabel Dias, Fernando Macário
Celem prezentowanego badania była ocena społecznego wpływu pandemii COVID-19 na pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, populację szczególnie narażoną na liczne powikłania w przypadku zarażenia się wirusem SARS-CoV-2. Autorzy skupili się na analizie problemów społecznych, które pojawiły się i nasiliły w pierwszej fazie pandemii. W badaniu wzięło udział 117 pacjentów leczonych w CKD, skierowanych do otrzymania pomocy socjalnej. Zaobserwowano wzrost liczby osób kierowanych do otrzymania pomocy. Nowych zgłoszeń było 37,6%, a 62,4% z nich związane było z pogorszeniem społeczno-ekonomicznej sytuacji pacjenta – głównie deprywacją ekonomiczną lub brakiem dochodów, bezrobociem i izolacją społeczną. Złożoność interwencji socjalnej była wyższa wśród osób z nasilonymi problemami społecznymi. Wyniki otrzymanych badań mają nie tylko walor naukowy, lecz także praktyczny – pozwalają pracownikom socjalnym na planowanie pomocy skoncentrowanej na najistotniejszych problemach pojawiających się w kontekście wyzwań pandemicznych.
W numerze 81 – Zmiany modelu pracy w dobie pandemii COVID-19. Wyzwania współczesności:
Zmiany współczesnej pracy, zawodów i profesji
Danuta Walczak-Duraj
Głównym celem rozważań zawartych w tym tekście jest próba ukazania zmian, jakie zachodzą w sposobach ujmowania pracy, zawodu czy profesji, a w konsekwencji również zmian w sposobach i formach realizacji zarówno tradycyjnie rozumianego zawodu, jak i związanej z nim kariery. Chodzi tutaj przede wszystkim o zmiany dotyczące zawodu i profesji, nie tylko w kontekście współczesnych przemian treści pracy, form pracy i form zatrudnienia, lecz także w kontekście rozwoju technologii cyfrowych. Postęp techniczny i technologiczny w sposób wyraźny przyspieszył proces zanikania starych i pojawiania się wielu nowych zawodów, profesji, specjalności czy czynności określanych mianem pracy, ale pozbawionych niektórych jej atrybutów. Charakterystycznym przykładem tych zmian będzie omówiona tutaj, specyficzna, a zarazem coraz powszechniejsza, forma pracy i zatrudnienia, jaką jest freelancing. Jednak wielość czynników i procesów wpływających na redefinicję współczesnej pracy, zawodów i profesji powoduje, że badacze zajmujący się społecznym zakotwiczeniem pracy nie zawsze są zgodni co do tego, w jakim kierunku i w jakim tempie zmiany te będą postępować. Wiele wątpliwości i pytań z tym związanych dotyczy tego, jakie inne niż praca ważne formy aktywności staną się powszechne i dostępne przeciętnej jednostce. Chodzi o formy aktywności, które będą mogły, tak jak obecnie praca, zarówno stać się źródłem samorealizacji, poczucia własnej wartości, prestiżu społecznego, jak i podtrzymywać ład społeczny.
Pandemia COVID-19 a zmiana modelu pracy. Polska na tle krajów Unii Europejskiej
Rafał Muster
Pandemia COVID-19 w bezprecedensowy sposób wpłynęła na dynamiczny przyrost udziału osób wykonujących swoje obowiązki zawodowe poza miejscem dotychczasowego ich świadczenia. Miliony pracowników z dnia na dzień zmieniło tradycyjny model pracy, oparty na kontaktach bezpośrednich ze współpracownikami, na pracę w trybie zdalnym, najczęściej świadczoną w domu. Na podstawie badań Eurostatu przedstawiono zmianę udziału pracujących w trybie zdalnym w latach 2011–2020 – porównując Polskę do innych krajów Unii Europejskiej. W artykule dokonano także próby ukazania różnic w definiowaniu pojęć „telepraca” i „praca zdalna”. Pandemia była przyczynkiem do podjęcia prac legislacyjnych mających na celu umocowanie prawne pojęcia „pracy zdalnej” w polskim ustawodawstwie. W artykule przedstawiono aktualnie konsultowane zapisy odnoszące się do „pracy zdalnej”, które mają znaleźć się w Kodeksie Pracy. W tekście ukazano także konsekwencje oraz zalety i wady świadczenia pracy w trybie zdalnym.
Beata Pawłowska
Artykuł omawia działania interakcyjne podejmowane w pracy zawodowej przez przedstawicieli handlowych w kontekście ich relacji z klientem (nabywcą, kontrahentem). Opisane zostały działania podejmowane przez handlowców w trakcie negocjacji i współpracy z klientem. Jednocześnie wskazano na różnice w interakcji z kontrahentem podczas pandemii COVID-19. Opisano pracę emocjonalną handlowców, jaka jest przez nich wykonywana w trakcie negocjacji i transakcji z nabywcą. Wskazano na konieczność stosowania płytkiej pracy emocjonalnej w obecnej sytuacji pandemicznej. Stan emocjonalny przedstawiciela handlowego „widoczny” ma być w głosie pracownika. Klient w związku z przeniesieniem interakcji z bezpośredniej na pośrednią, telefoniczną, ma „usłyszeć uśmiech” pracownika. Badani handlowcy wskazywali na mniejszą efektywność ich pracy oraz słabszą motywację. Całość rozważań oparta została na badaniach prowadzonych przez wiele lat przez autorkę artykułu w grupie przedstawicieli handlowych oraz na badaniach prowadzonych w 2021 roku przez Paulinę Skierę w ramach prowadzonego przez autorkę seminarium licencjackiego. Badania miały charakter badań jakościowych z zastosowaniem m.in. wywiadów swobodnych oraz obserwacji.
Angażowanie zespołów: misje, zarządzanie i życie codzienne
Scott Grills
Nawiązując do rozszerzonej tradycji interakcjonizmu symbolicznego, w zaprezentowanym artykule analizie poddane zostały działania zarządcze w kontekście aktywności osób zarządzających zespołami i funkcjonowania tychże zespołów. Jako badacze, jeśli chcemy w pełni zrozumieć zasady i funkcje zarządzania w życiu codziennym, musimy zwrócić szczególną uwagę na zespoły, proces ich tworzenia i pracę zespołową, ponieważ życie organizacyjne urzeczywistnia się poprzez wspólne działanie ludzi. W szczególności analizie poddane zostało znaczenie zespołów wykonawczych, zespołów o charakterze dziedzicznym (legacy teams), zespołów powołanych na mocy prawa (legislated teams), zespołów opierających się na misji (mission-based teams) oraz znaczenie zasady poufności dla zespołów uchwałodawczych (enacting teams). Zachęcając do zwrócenia uwagi na perspektywy i działania osób zarządzających, proponuję w artykule odejście od strukturalnych ujęć życia organizacyjnego na rzecz zwrócenia uwagi na zarządzanie w procesie tworzenia.
Funkcjonowanie łódzkich agencji pracy tymczasowej w opinii zatrudnionych przez nie pracowników
Alicja Łaska-Formejster
Celem przygotowanego artykułu jest prezentacja opinii pracowników zatrudnionych przez łódzkie agencje pracy tymczasowej na temat ich funkcjonowania. Szczególnie interesujące było stanowisko badanych dotyczące tej formy zatrudnienia oraz ocena tej instytucji ze względu na kompetencje i przestrzeganie przepisów ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Istotne znaczenie miały także motywy podjęcia pracy w tej formule. Badanie miało charakter ilościowy; zrealizowane zostało techniką ankietową za pośrednictwem łódzkich biur agencji pracy tymczasowej oraz w grupie na Facebooku poświęconej zatrudnieniu tymczasowemu w Łodzi. Wyniki analizy świadczą o tym, że głównym motywem podjęcia zatrudnienia przez badanych było przejściowe bezrobocie (51%) oraz fakt, iż konkretne firmy procedowały rekrutację jedynie poprzez pośrednictwo agencji (34%). Z kolei atrakcyjność formy tymczasowego zatrudnienia polega według badanych przede wszystkim na „łatwości rezygnacji z pracy”, „elastyczności”, „posiadaniu pracy”, „legalności”, „dorywczości” i że jest to „praca od zaraz”. Najczęściej wymienianymi negatywnymi aspektami były „krótkie umowy-zlecenia”, „tymczasowość” (brak pewności zatrudnienia). Pozytywną ocenę zatrudnienia przez agencje pracy tymczasowej wzmacniała opinia badanych o przestrzeganiu prawa pracy wobec pracowników.
Monika Sońta, Barbara Zych
Celem tego badania jest zidentyfikowanie kluczowych momentów w doświadczeniach matek, które były aktywne zawodowo, a jednocześnie opiekowały się dziećmi podczas wprowadzenia ścisłej izolacji społecznej związanej z ogłoszeniem stanu pandemicznego w Polsce między marcem a majem 2020 roku.
Wnioski przedstawione w artykule dotyczą badania mieszanego. Większość danych uzyskano w ankiecie zrealizowanej w formule online pomiędzy 14 a 30 maja 2020 roku, w której zebrane zostały 153 odpowiedzi dotyczące najbardziej pozytywnych i najtrudniejszych momentów w doświadczeniu matek, które jednocześnie pracowały i opiekowały się dziećmi. Treści odpowiedzi na pytania otwarte zostały poddane analizie tematycznej. Dane w drugiej części badania uzyskane zostały w pięciu wywiadach pogłębionych z HR business partnerami pracującymi w firmach globalnych. Te wnioski miały charakter uzupełniający i ilustrujący doświadczenia zidentyfikowane w ilościowej części badania.
Wnioski z badań zostały przedstawione w formie listy pozytywnych i negatywnych momentów w doświadczeniach tego okresu. Wśród „trudności” znalazły się m.in. wypełnianie codziennych obowiązków, w szczególności przygotowanie posiłków dla rodziny, a także postrzeganie siebie jako „niewystarczającej matki i niewystarczającego pracownika”. Z kolei doświadczenia pozytywne z tego okresu odnoszą się do wolniejszego tempa życia i docenienia spędzania czasu razem oraz możliwości obserwowania rozwoju i samodzielności dzieci w tej wyjątkowej sytuacji przymusowego pozostania w domu. Wnioski z badań potwierdzają wagę umożliwiania pracującym matkom decydowania o swoim sposobie pracy, np. ustalania priorytetów, organizowania dnia pracy, a także rolę zapewnienia elastyczności czasowej w wykonywaniu zadań. Druga konkluzja dotyczy konieczności podkreślania jeszcze bardziej niż w czasach przedpandemicznych oczekiwań przełożonego wobec pracy, co odnosi się nie tylko do wymaganych rezultatów, ale także opisania reguł działania w nowych okolicznościach czy określenia poziomu widoczności danej osoby podczas spotkań online.
Komentarze
Ten post dostępny jest także w języku: angielski
