Historia XX wieku, a ostatnio trwająca dwie dekady wojna z terroryzmem, nauczyły nas, że normalizacja stanu wyjątkowego (rozumianego tu jako mnożenie instrumentów prawnych regulujących uprawnienia nadzwyczajne i ich stałe stosowanie w różnych sytuacjach kryzysowych) nigdy nie jest wolna od ryzyka pozostawienia długotrwałych skutków dla systemów prawnych i politycznych. W niniejszym tomie poświęconym “Powrotowi stanu wyjątkowego” pragniemy zwrócić uwagę na fakt, że w czasie pandemii stan wyjątkowy pojawił się ponownie w swojej „pełnowymiarowej” wersji w postaci całodobowej godziny policyjnej i znaczących ograniczeń swobody poruszania się i zgromadzeń, a wszystko to przyozdobione wojenną retoryką walki z niewidzialnym wrogiem, którym, biorąc pod uwagę biologiczny status wirusów, możemy być tylko my sami. Ale „powrót” należy tu rozumieć także w jego psychoanalitycznym znaczeniu. Podobnie jak wyparte, które pozostaje w stanie latencji w obrębie nieświadomości, by w końcu powrócić, by wpłynąć na świadomość i zachowanie podmiotu, podobnie i stan wyjątkowy jest elementem, który pozostaje w stanie latencji w tekście prawa, by powrócić w sposób jawny w konkretnym momencie, przejawiając się w nie do końca dających się przewidzieć formach i intensywności. Wciąż jednak nie wiadomo, czy pandemia inauguruje nową epokę liberalnej legalności – epokę postprawa – czy tylko wróży jej strukturalny kryzys.

– Introduction: The Return of the Exception (PDF)

Tą myślą redaktorzy naczelni: Rafał Mańko, Przemysław Tacik, Gian Giacomo Fusco otwierają najnowszy, dziewiędziesiąty szósty numer “Folia Iuridica” (PDF). Tom anglojęzyczny gromadzi dziesięć perspektyw polskich i zagranicznych badaczy naświetlających problemy związane z funkcjonowaniem systemów prawnych w trakcie pandemii wirusa SARS-CoV-2. Poniżej przedstawiamy listę artykułów opublikowanych w numerze wraz z abstraktami w języku polskim:

Przemysław Tacik –The Blizzard of the World: COVID-19 and the Last Say of the State of Exception (PDF)

Celem artykułu jest ujęcie pandemii COVID-19 jako socjopolitycznej katastrofy w sensie Waltera Benjamina. Zakres i natura kryzysu związanego z COVID-19 są nam niedostępne z racji naszej bliskości do jego centrum. W tym szczególnym momencie zaciemnieniu ulegają polityczno-prawne ramy wspólnoty międzynarodowej, w których suwerenność i turbokapitalizm łączą się w celu stworzenia biopolitycznych urządzeń. W artykule dokonano przeglądu zastosowań stanu wyjątkowego w poszczególnych państwach; jego konkluzją jest ogólne zaniedbanie kwestii praworządności nawet w krajach, które głoszą do niej przywiązanie. Bez wątpienia kluczową rolę zaczęła ponownie odgrywać suwerenność – podważając parlamentaryzm oraz swobody obywatelskie w imię konieczności. Prawo międzynarodowe okazało się niezdolne nie tylko do odpowiedzi na to zjawisko, ale nawet do wyegzekwowania odpowiedzialności Chin za złamanie reguł WTO. Artykuł zamyka konkluzja, zgodnie z którą COVID-19 otworzył nowe-stare ścieżki zarządzania żywymi, które odegrają planetarną rolę w przyszłych walkach o dominację i przeobrażą funkcjonowanie kapitalizmu.

Rafał Mańko – Legal Form, COVID and the Political: Notes Towards a Critique of the Corpus Iuris Pandemici (PDF)

Akademicka analiza i krytyka prawa zawsze odbywają się w warunkach niedostatku zasobów. W danym momencie liczba prawników-akademików, którzy znają dany system prawny i są w stanie go analizować i poddawać krytyce na profesjonalnym poziomie naukowym jest ograniczona. Pandemia COVID-19 jedynie pogłębiła to zjawisko, uwypuklając znaczenie dokonywanych wyborów dotyczących metody i paradygmatu badań. Krytyczna teoria prawa wskazuje, że wybór metody i podejścia do analizy i krytyki materiałów prawnych nie jest neutralny politycznie. Pytanie o polityczne cele i wybory stojące za rozwiązaniami przyjmowanymi przez ustawodawców, ministrów, urzędników państwowych, funkcjonariuszy organów ścigania i sędziów, a także o rzeczywiste interesy, na które wpływają ich decyzje, jest niezwykle aktualne w tych trudnych czasach. Socjologicznie zorientowana krytyczna teoria prawa może dostarczyć niezbędnych do tego narzędzi do prowadzenia tego rodzaju badań nad corpus iuris pandemici.

Alexandra Mercescu – The COVID-19 Crisis in Romania: A Hypothesis around Penal Populism and Legal Culture (PDF)

W niniejszym artykule autorka stara się przedstawić hipotezę roboczą, która zostanie ostatecznie rozwinięta w przyszłym opracowaniu: kryzys COVID-19 ujawnił pewne problematyczne zachowania wskazujące na etos autorytarny zarówno po stronie władz publicznych, jak i obywateli, co sugeruje, że postawa populistyczna w dziedzinie prawa karnego może być obecnie częścią lub nawet elementem rumuńskiej kultury prawnej. Część pierwsza krótko podsumowuje reakcję Rumunii (przejawiającą się zarówno w podjętych oficjalnych środkach, jak i postawie obywateli) na pierwszą falę pandemii, skupiając się na roli środków karnych i wojskowych przy zakwalifikowaniu tej reakcji jako zawierającej pewne ślady populizmu penalnego. Część druga stanowi propozycję wstępnej mapy czynników, które mogą wyjaśnić tę problematyczną reakcję kulturową. Co ważne, autorka zalicza do nich udaną walkę z korupcją, której konsekwencją jest to, że to, co wydaje się bardzo umacniać rządy prawa w Rumunii po 1989 roku, może mieć też niezamierzony i paradoksalny skutek w postaci podważenia tegoż ideału.

Gian Giacomo Fusco – Lockdown: A Commentary (PDF)

Słownik Collinsa wybrał lockdown jako swoje słowo roku 2020. Zdefiniowane jako „nałożenie surowych ograniczeń na podróże, interakcje społeczne i dostęp do przestrzeni publicznej”, o których zadecydowały rządy „w celu złagodzenia rozprzestrzeniania się COVID-19”; dla leksykografów Collinsa lockdown zajął pierwsze miejsce, ponieważ jest to jednoczące doświadczenie dla miliardów ludzi na całym świecie, którzy musieli wspólnie odegrać swoją rolę w walce z rozprzestrzenianiem się wirusa. W obliczu nieznanego, zupełnie nowego wirusa, rządy na całym świecie zareagowały w dość znany sposób, zawieszając normalny tok życia społecznego poprzez wdrożenie środków, które zwykle zalicza się do stanu wyjątkowego. Niniejszy artykuł jest komentarzem, który ma na celu umieszczenie praktyki lockdownu (jako rządowego środka administracyjnego) w kontekście teorii państwa i rządu. W zakresie, w jakim sytuacje nadzwyczajne są zawsze odkrywcze, artykuł ten będzie argumentował, że stan wyjątkowy – którego podkategorią jest zamknięcie – w eksponowaniu suwerennej władzy państwa obnaża radykalną niemoc, w której jest ugruntowany i z której bierze swoje ostateczne znaczenie i funkcję.

Tormod Otter Johansen – The Necessity of Legal Typologies in Crisis and Emergency (PDF)

Analiza prawnicza z konieczności posługuje się pojęciami, rozróżnieniami i typologiami. Narzędzia te napotykają na trudności, gdy przedmiotem analizy lub zastosowania jest kryzys lub sytuacja nadzwyczajna. Artykuł analizuje dwa przykłady typologii prawniczych sytuacji kryzysowych w pracach Grossa i Ní Aiolaín oraz Agambena w ujęciu respektywnym. Na tej podstawie proponuje się cztery poziomy prawniczej analizy odpowiedzi na sytuacje kryzysowe: 1) wyraźne opisy działań samych aktorów, 2) pozytywistyczne kategorie prawne dostępne w danym kontekście, 3) kategorie meta/porównawcze oraz 4) filozoficzne/ontologiczne koncepcje i kategorie, które kwestionują lub badają wszystkie poprzednie kategorie. Artykuł kończy się dyskusją na temat tego, w jaki sposób te poziomy analizy nakładają się na siebie, przenikają i muszą być połączone, aby uchwycić złożone zjawiska prawa w kryzysie.

Cosmin Cercel – Pandemic, Exception and the Law: Notes on the Shattered Nomos of Europe (PDF)

Celem niniejszy artykułu jest krytyczna ocena obecnego europejskiego krajobrazu polityczno-prawnego, który rozwija się w warunkach pandemii COVID-19. Autor proponuje refleksję nad symbolicznym statusem legalności w tym kontekście i zastanowienie się nad jej historyczną trajektorią, poprzez wprowadzenie jej w dłuższą niż zazwyczaj proponowana perspektywę historyczną, jak również poprzez podkreślenie specyficznego związku pomiędzy ustawodawstwem dotyczącym sytuacji nadzwyczajnych a ideologiami autorytarnymi w Europie. Tym samym zaproponowana zostaje nowa genealogia stanu wyjątkowego, pozwalająca na wyartykułowanie relacji między siłą prawa, normatywnością prawną i ideologią w nowoczesnym kapitalizmie. Broniona teza jest prosta: aktualna pandemia spowodowała historyczne przyspieszenie, którego prawo, rozumiane tu jako medium symbolicznie artykułujące władzę w sposób publiczny i pozorny, nie jest w stanie dogonić. Część pierwsza artykułu podsumowuje istniejące teorie, analizy i narracje na temat relacji między pandemią a polityczno-prawnym krajobrazem Europy. Część druga stanowi umiejscowienie pandemii w sferze wielorakich kryzysów dotykających Europę, które stały się widoczne od 2015 roku. W części trzeciej autor podejmuje się synoptycznego wyjaśnienia relacji między prawem, ideologią i historią walki klasowej a w czwartej próbuje ocenić obecny związek między pandemią, wyjątkiem i prawem jako szczególnym przejawem rozkładu liberalnego nomosu.

Piotr Szymaniec – Law in Times of the Pandemic (PDF)

Niniejszy esej pokazuje, że reakcja prawna na nowe zagrożenie, takie jak nieznana choroba, jest wypadkową wielu czynników, w tym postaw i nastrojów społecznych. Pokazuje to przykład regulacji przyjmowanych w XIX wieku w trakcie epidemii cholery. Podobnie obecnie ograniczenia są wprowadzane, modyfikowane czy łagodzone nie tylko pod wpływem samego zagrożenia (poznanego jedynie częściowo), ale także czynników gospodarczych oraz nastrojów społecznych. Wzmocnienie władzy wykonawczej i zwiększenie roli aktów prawnych wydawanych przez tę władzę jest zjawiskiem powszechnym w obecnej sytuacji. Samo w sobie nie zagraża jeszcze rządom prawa, a umożliwia szybką reakcję na zmieniającą się sytuację. Zagrożeniem takim mogą być jednak restrykcje nadmiernie opresyjne, odwracające w pewien sposób nowoczesny paradygmat myślenia o prawach jednostki.

Xenia Chiaramonte – Notes on Bio-History: Michel Foucault and the Political Economy of Health (PDF)

W październiku 1974 roku Foucault wygłosił w Rio de Janeiro trzy wykłady na temat archeologii leczenia. W niniejszej pracy skomentowane zostaną dwa pierwsze, opublikowane kilka lat później we Francji pod oryginalnymi tytułami: “Crise de la médicine ou crise de l’antimédicine?” oraz “La naissance de la médicine sociale”. Biohistoria to termin, którego Michel Foucault używa początkowo – w drugim wykładzie – w odniesieniu do skutków silnej interwencji medycznej na poziomie biologicznym, która rozpoczęła się w XVIII wieku i pozostawiła ślad, który jest nadal widoczny w naszym społeczeństwie. To właśnie przy tej okazji Foucault wprowadza do swojej analizy pojęcie, a raczej przedrostek „bio-”, i to właśnie tutaj – jak zostanie pokazane w niniejszej pracy – możemy prześledzić pierwotne znaczenie terminu, który dziś wydaje się raczej nadużywany, jak też znaleźć wartościowe ramy analityczne dla przemyślanego podejścia do badań nad relacją pomiędzy medycyną a dynamiką władzy.

Christos Marneros – “It Is a Nomos Very Different from the Law”: on Anarchy and the Law (PDF)

Relacja pomiędzy anarchią a prawem jest, delikatnie mówiąc, niewygodna. Tak zwane „klasyczne” stanowisko anarchistyczne – we wszystkich jego heterogenicznych tendencjach – charakteryzuje się zazwyczaj całkowitym sprzeciwem wobec prawa. Jednakże, pomimo swojego nieocenionego wkładu i nieustannie aktualnej krytyki stanu rzeczy, ta „klasyczna” pozycja anarchistyczna musi zostać ponownie zbadana i ponownie wyartykułowana, jeśli ma stanowić skuteczną przeszkodę dla obecnych (i bardzo złożonych) mechanizmów dominacji i opresji dogmatyzmu i dominacji prawa. Biorąc pod uwagę powyższe wyzwania, w niniejszym artykule autor analizuje i rozwija dwa pojęcia myśli filozoficznej Gilles’a Deleuze’a, a mianowicie pojęcie instytucji oraz pojęcie nomosu nomadów. W ten sposób podjęta zostaje próba ponownego przemyślenia relacji między anarchią a prawem i ostateczne wskazanie na etyczno-polityczne ujęcie tego, co autor nazywa “an-archicznym nomosem”, który wymyka się (lub przynajmniej próbuje) dogmatyzmowi i „archistycznej” mentalności prawa.

Piotr Szymaniec – In Search of Originality in Central and Eastern European Legal Culture Culture(s). 4th Annual CEENELS Conference: Legal Innovativeness in Central and Eastern Europe, Moscow, 14–15 June 2019 (PDF)

Artykuł opisuje dyskusje, które miały miejsce podczas IV Konferencji CEENELS (Moskwa, 14–15 czerwca 2019). Celem konferencji była analiza zagadnienia innowacyjności w zakresie prawa w Europie Środkowo-Wschodniej. Temat ten został wybrany jako kontynuacja poprzednich konferencji CEENELS. Organizatorzy chcieli podważyć powszechne przekonanie, że w kulturze prawnej Europy Środkowo-Wschodniej brakuje oryginalnych oraz nowatorskich koncepcji i pomysłów. Nawet jeśli konferencja nie przyniosła definitywnej odpowiedzi na temat charakteru kultury prawnej krajów Europy Środkowo-Wschodniej, to pokazała, że region ten jest nie tylko terytorium przeszczepów prawnych i recepcji idei, koncepcji i instytucji prawnych, tworzonych w Europie Zachodniej lub USA.

Zapraszamy do lektury!

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski