O pytaniach i zadawaniu pytań, czyli o… myśleniu pytajnym

Opublikowano: 21 December 2020

Książka Myślenie pytajne. Teoria i kształcenie to specyficzne studium myślenia pytajnego i warunków, w jakich ono się ujawnia, rozwija i wzbogaca.

Skrótowo można przyjąć, że pytanie jest formą poszukiwania określonych informacji, sposobem wyrażenia pragnienia, uzupełnienia luki w wiedzy, sprawdzenia, co ktoś o czymś wie lub czego nie wie, sposobem nawiązania komunikacji. Może być także narzędziem perswazji, ironii, krytyki lub manipulacji. Pytania mogą być zagmatwane, drażliwe, kontrolne, filtrujące, tendencyjne, sugestywne, ironiczne, naiwne lub nie wprost. Bywają pytania społeczne (w celu nawiązania komunikacji), retoryczne (na które nie oczekuje się odpowiedzi), pozorne (stawiane na ogół przez nauczycieli sprawdzających wiedzę uczniów), problemowe (prowadzące do odkrycia nowej wiedzy) czy filozoficzne (o poważne ludzkie sprawy).

 

Szczególnie ważne są jednak pytania, które wynikają z zaciekawienia jakimś obiektem lub zjawiskiem  ̶  ze zdziwienia, szoku, dylematu, niepokoju poznawczego.

 

Myślenie pytajne to wszelkie procesy poznawcze zachodzące w umyśle pytającego, związane z czynnościami dostrzegania, formułowania i reformułowania pytań problemowych. Ma ono silny związek z twórczością (ze względu na rolę w różnych etapach procesu twórczego) oraz z mądrością (ze względu na rolę w myśleniu krytycznym i refleksyjnym oraz autorefleksji). Jest ono niezbędne na każdym etapie rozwojowym: w dzieciństwie pełni przede wszystkim funkcję poznawczą i kształcącą, w okresie dorastania – pozwala krytycznie odnieść się do otaczającej rzeczywistości, w okresie dorosłości – twórczo i refleksyjnie realizować zadania zawodowe i osobiste, z kolei w wieku dojrzałym i starości – refleksyjnie analizować otaczające problemy, podejmować mądre decyzje i udzielać właściwych porad. Charakterystykę i rolę myślenia pytajnego w życiu człowieka dobrze zatem obrazuje szereg cytatów, jakie Autorom udało się zgromadzić we wprowadzeniach do każdego rozdziału, np.: W. Łukaszewicza: Pytania otwierają drogę do poznania; A. Pobojewskiej: Nie można penetrować rzeczywistości i twórczo myśleć bez umiejętności stawiania pytań; N. Mahfuza: To, czy człowiek jest inteligentny, poznaje się po jego odpowiedziach. To, czy jest mądry – po pytaniach.

 
Myślenie pytajne podlega treningowi, a poprzez ćwiczenia  ̶  rozwojowi i doskonaleniu.

 

Dlatego Autorzy kierują tę książkę przede wszystkim do nauczycieli różnych przedmiotów, pedagogów różnych specjalności, trenerów twórczości (kreatywności), psychologów szkolnych i trenerów grupowych, animatorów kultury i pedagogów sztuki, czyli do wszystkich tych, którym bliskie jest odkrywanie świata wraz z wychowankami w różnym wieku poprzez „zadziwienie” nim. Ćwiczenia zaproponowane w książce można wykorzystać jako odrębne jednostki wzbogacające proces edukacyjny lub jako elementy treningu myślenia pytajnego, które:

– stymulują zdolność dziwienia się, dostrzegania i odkrywania problemów;

– rozwijają zdolność formułowania (stawiania) i redefiniowania pytań oraz zagadnień;

– pobudzają zdolność twórczego spekulowania i hipotetyzowania.

 
Zaproponowane w ramach tych trzech grup ćwiczenia mają zróżnicowany stopień trudności, co umożliwia ich wykorzystanie na różnych poziomach kształcenia i zaawansowania (rozćwiczenia) myślenia pytajnego.

 

Nauczyciele i wychowawcy mogą stosować te ćwiczenia zarówno w codziennej działalności dydaktycznej, wychowawczej, jak i podczas zajęć pozalekcyjnych różnego typu (także tych rozwijających zdolności), w ramach kół zainteresowań oraz zajęć świetlicowych. Także dorośli mogą je wykorzystać podczas wspierania dzieci i uczniów w samodzielnym rozwiązywaniu problemów szkolnych, codziennych, życiowych czy okazjonalnych.

Przede wszystkim jednak książka ta skierowana jest do nauczycieli i rodziców, którzy nie tylko chcą zadawać dobre, rozwijające pytania, ale także są gotowi oddać uczniom i dzieciom przestrzeń do zadawania pytań i nie traktują młodych pytających jako problemu. Dlatego Autorzy książki sugerują bardziej przyjrzeć się warunkom, w których pojawiają się pytania dzieci i uczniów niż warunkom, w których pytania stawiają dorośli.

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: Polish