Narody, narody! Po diabła narody, stojące na drodze do szczęścia i zgody?

…napisał (i wyśpiewał) w ironicznych Limerykach o narodach Jacek Kaczmarski, szydząc tyleż z odradzających się na Starym Kontynencie u schyłku XX wieku nacjonalizmów, co z przeświadczenia części zachodnioeuropejskich elit, że projekt-naród trafił ostatecznie do lamusa historii. U progu ostatniej dekady minionego stulecia padło sowieckie Imperium Zła, a państwa Europy Środkowowschodniej, uwolnione spod jarzma komunistyczno-wielkorosyjskiej chimery rozpoczęły wyścig, w którym – tak to widziano! – metą miało być społeczeństwo obywatelskie, demokracja i wolna gospodarka, a nagrodą członkostwo w kontynentalnej, wielkiej, nowoczesnej, tolerancyjnej, ponadnarodowej i odideologizowanej wspólnocie dobrobytu. Uznane autorytety, międzynarodowi eksperci i politycy, odnosząc się wówczas do złowrogich słów-zaklęć: nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia, powtórzyliby pewnie z satysfakcją za bohaterem trylogii o Pawlakach i Kargulach – Z Bożą pomocą mamy to już za sobą! (Wróć! Czy padłyby pierwsze trzy słowa, tchnące wszak religijnym obskurantyzmem, osobiście wątpię).

Tymczasem najpierw krwawa wojna na Bałkanach, później zbrojne konflikty pomiędzy narodami byłego Związku Sowieckiego, a obecnie narastające animozje pomiędzy państwami UE, Brexit, wreszcie współczesny kryzys imigracyjny, islamski terroryzm i związane z nimi wewnątrzunijne spory o relokację udowodniły (i udowadniają), że – trawestując Marka Twaina – pogłoski o śmierci narodów były mocno przesadzone. Wraz z nimi – nadzieje jednych, a obawy drugich, związane z mającym stopniowo zanikać poczuciem narodowej, kulturowej, czy cywilizacyjnej odrębności jednej nacji od drugiej, imperatywem bezwzględnej obrony narodowej tożsamości, rezerwy wobec innych, czy wręcz wrogości wobec obcych.

Arcyciekawą próbę zmierzenia się z tymi tematami przynosi zespołowa książka Europa swoich, Europa obcych. Stereotypy zderzenia kultur i dyskursy tożsamościowe, pod redakcją Magdaleny Żakowskiej, Agaty Dąbrowskiej i Jakuba Parnesa (Wydawnictwo UŁ, 2017). Autorzy zawartych w niej tekstów głowią się zatem, m.in. nad zagadnieniami zbiorowej, narodowej i regionalnej tożsamości, zderzenia i koegzystencji kultur, wroga wewnętrznego, historycznymi narodowymi uprzedzeniami, tendencjami separatystycznymi w państwach europejskich, czy sytuacją i wizerunkiem mniejszości narodowych w Rosji i w Polsce. Pozycję tę warto polecić historykom, politologom i europeistom, ale także tym wszystkim, którzy mają ambicję zrozumieć postawy (ideowe priorytety, polityczne ambicje, uprzedzenia i lęki) współczesnych Europejczyków, a zatem… nas samych.

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski

3.11.2017