Zapraszamy do lektury nowego numeru czasopisma naukowego “Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”.

Profil czasopisma określamy z perspektywy integralnego i kompleksowego analizowania zjawisk edukacyjnych, która wyłania się z dyscyplin humanistycznych i społecznych oraz specjalności pedagogicznych. Naszym zamiarem jest, by czasopismo inicjowało dyskusję na temat takiego właśnie oglądu zjawisk edukacyjnych i uczestniczyło w promowaniu refleksji dotyczącej nauk o wychowaniu oraz ich instytucjonalizacji.

W naszym zamyśle, czasopismo ma stanowić interdyscyplinarną przestrzeń służącą wymianie myśli, badań i doświadczeń. Tworząc tę przestrzeń, skupiamy uwagę na wielowymiarowym namyśle nad problematyką nauk o wychowaniu wraz z jego krytycznymi wariantami. Zarazem dbamy o uwzględnianie tych aspektów praktyczności pedagogiki, które wymagają wysokiego poziomu refleksyjności. Towarzyszy nam bowiem cel ciągłego poszerzania perspektyw analizy problematyki edukacyjnej.

Tworzymy to czasopismo wspólnie ze wszystkimi, których zajmują aplikacyjne możliwości teorii i koncepcji pedagogicznych, podejść filozoficznych, antropologicznych, socjologicznych, psychologicznych oraz metodologicznych, dla tworzenia zintegrowanej perspektywy nauk o wychowaniu. Zaproszenie do udziału w tworzeniu czasopisma adresujemy zwłaszcza do tych autorów, którzy obejmują zagadnienia nauk o wychowaniu w sposób całościowy.

Kształtując profil czasopisma, istotna jest dbałość o nadanie mu wymiaru międzynarodowego. W tym celu kierujemy zaproszenia do autorów spoza Polski, którzy podejmują problematykę nauk o wychowaniu, jak również do redaktorów numerów tematycznych i recenzentów zagranicznych.

W tomie:

Wprowadzenie. Wspólnotowość jako wartość edukacji do sztuki i przez sztukę w dyskursie interdyscyplinarnym

Mirosława Zalewska-Pawlak

Tekst wprowadza w problem wspólnotowych wartości w wychowaniu do sztuki i przez sztukę. Zaprezentowano stanowiska przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych, co podkreśla interdyscyplinarny charakter przedstawionego problemu. Perspektywa aksjologiczna stanowiła wyjściowy motyw badawczy do sformułowania tematu prezentowanego numeru.

Wprowadzenie: Aures colere. Słuchanie muzyki w wychowaniu estetycznym

Giulio Sforza

Autor w zaprezentowanym tekście wskazuje na znaczenie słuchania muzyki z perspektywy filozoficzno-metafizycznej. Podkreśla tym samym rolę edukacji estetycznej dla rozwoju duchowego. Przywołuje poglądy Anunzio, Baudelaira, Nietzschego, którzy określali muzykę jako objawienie Absolutu. W przekonaniu autora muzyka jest swoistym filozofowaniem, które obejmuje sferę intelektu i sferę uczuć. Słuchanie muzyki jest procesem uwrażliwiania, łączenia i spajania przyjemności kinestetycznych, intelektualnych i estetycznych. Wartość edukacyjna słuchania muzyki tkwi w stymulowaniu potencjału zdolności mentalnych. Potencjał metafizyczny słuchania muzyki ujawnia się wtedy, gdy człowiek jest gotowy intelektualnie, uczuciowo i zmysłowo do doświadczania tajemnicy tkwiącej w dźwięku pierwotnym Urklang. W dalszej części przedstawiono tematykę spotkań naukowych, seminariów, organizowanych przez Autora w latach 1984–2003. Tematyka dotyczyła różnych aspektów spotkań z literaturą, teatrem i konsekwentnie – z muzyką, z uwzględnieniem jej partykularnego i uniwersalnego charakteru.

Wspólnotowość a sztuka i kształcenie estetyczne

Urszula Szuścik

Zagadnienie wspólnotowości ujęto w odniesieniu do sztuki, edukacji i wychowania estetycznego. Zwrócono uwagę na wartość sztuki i związanych z nią działań edukacyjnych w kształtowaniu wspólnotowości. W sztuce nawiązano do twórczości Josepha Beuysa i jego interpretacji sztuki społecznej i rzeźby społecznej. Wskazano na działania artystyczne, które są proponowane w działaniach twórczych wychowanków, jak: happening, akcja plastyczna, collage, assemblage, a nawet street art. Tego typu formy twórczej aktywności rozwijają w wychowankach umiejętności współdziałania w grupie, tolerancji na odmienność rozwiązań artystycznych, wyrażania się przez materię fizyczną i tworzenia materii plastycznej, szerzej artystycznej, odwagi twórczej i bycia w grupie, tym samym rozwoju twórczości i rozwoju społecznego. Ja i inni, inni i ja, i twórczość oraz sztuka z nami tworzymy wspólnotowość.

Wspólnotowość jako wartość edukacji estetycznej w tradycji europejskiej

Mirosława Zalewska-Pawlak

W tekście podjęto rozważania nad problemem wspólnotowości jako wartości teorii wychowania estetycznego. Temat nawiązuje do ciągle aktualnych poszukiwań trwałych odniesień do dziedzictwa kulturowego Europy. Autorka stawia pytanie, na ile inspirujące i trwałe są przesłania płynące z tradycji europejskiej wspólnotowości tworzonej przez Friedricha Schillera i Herberta Reada. Obaj zaproponowali wizjonerską perspektywę „państwa estetycznego” czy „ocalenia przez sztukę ludzkości”. Tworzyli w innych czasach historycznych i obaj podjęli próbę przezwyciężenia niekorzystnych warunków cywilizacyjnych swoich czasów. Stworzyli różną, ale jednocześnie bliskoznaczną kategorię opisu wspólnotowości – jest nią relacja współzależności „Ja–My”. Tekst zawiera analizę ich poglądów ze zwróceniem uwagi na różnorodność akcentów w pojmowaniu wspólnotowości. W podsumowaniu autorka odnosi te utopijne teorie do współczesności.

W poszukiwaniu komplementarnego modelu pedagogiki sztuki jako nauki o wychowaniu/edukacji

Dariusz Kubinowski

Artykuł poświęcony jest przedstawieniu i uzasadnieniu propozycji komplementarnego modelu pedagogiki sztuki jako (sub)dyscypliny naukowej z uwzględnieniem wyzwań XXI wieku. Źródłem inspiracji tej propozycji autor uczynił myśl pedagogiczną Elliota W. Eisnera. Najpierw wskazał na różnice w definiowaniu swoistości pedagogiki i nauk pedagogicznych, nawiązując przy okazji także do socjologii, a następnie przedstawił propozycję wymiaru ontologicznego, epistemologicznego i metodologicznego projektowanej pedagogiki sztuki. Elementem opracowania jest także propozycja struktury podręcznika akademickiego dedykowanego pedagogice sztuki.

Wokół śmiechu i jego funkcji wspólnotowych w życiu społecznym i w sztuce. Rozważania z perspektywy antropologiczno-pedagogicznej

Krystyna Pankowska

Celem opracowania, w którym przyjęta została perspektywa antropologiczno-pedagogiczna, jest namysł nad wspólnotowymi funkcjami sztuki posługującej się komizmem, skłaniającym do śmiechu. Przedmiotem zainteresowania jest zatem śmiech związany z komizmem jako zjawiskiem społeczno-kulturowym. W artykule poddawane są oglądowi różne formy komizmu wywołujące śmiech, ukazane zostały także ich uwarunkowania i przemiany. Wybrane przykłady z obszaru sztuki (literackie, teatralne, filmowe, plastyczne) posłużyły egzemplifikacji wywodu. Przedstawione w tekście rozważania zrodziły się z pytania o powody marginalnego zainteresowania komizmem i śmiechem, w tym w funkcji wspólnotowej – w teorii wychowania estetycznego i we współczesnym dyskursie pedagogiki sztuki.

Wspólnotowy potencjał sztuki street artu: efemeryczne wspólnoty wokół efemerycznej sztuki

Agnieszka Gralińska-Toborek

Tekst analizuje zjawisko street artu w kontekście jego wpływu na tworzenie lokalnych bądź globalnych wspólnot zarówno twórców jak i odbiorców. Pod uwagę bierze kilka odmiennych form ekspresji, jak graffiti, murale społecznościowe czy interwencje konkretnych, indywidualnych artystów. Analizuje, na ile tworzące się wokół artystycznych działań wspólnoty są trwałe i zwarte. Graffiti, jako sztuka subkultury hip-hop, stanowi wyraz zamkniętych dla większości społeczeństwa, anonimowych grup. Mimo silnych związków, grupy te są zwykle doraźne i mogą się rozpadać po zakończeniu konkretnych projektów. Inne formy street artu zwykle tworzone są przez indywidualnych artystów, którzy dążą do wytworzenia niepowtarzalnego stylu. Skupiają oni wokół siebie otwarte, globalne sieci miłośników oraz działaczy i organizacji, a Internet i media społecznościowe pomagają utrzymać związek między artystami a ich publicznością. Niektórzy artyści street artu (np. JR czy Swoon) są szczególnie wrażliwi na sprawy społeczne, pomagają więc poprzez swą twórczość zawiązywać i podtrzymywać wspólnoty lokalne, choć sami do nich nie należą. Specyficzną formą street artu są murale społecznościowe, zamawiane u artystów przez daną wspólnotę w celu jej identyfikacji i umocnienia. Street art i graffiti mają więc zdolność tworzenia wspólnot na różnych poziomach, choć są one nieformalne i efemeryczne.

Projektowanie ex‑librisów jako sposób na rozwiązanie problemów tożsamościowych w społeczności nauczycielskiej

Ricard Huerta

Artykuł omawia potrzebę szkolenia nauczycieli szkół podstawowych w zakresie umiejętności wizualnych. Powstał na podstawie badania eksploracyjnego, które analizowało proces uczenia się uczniów, aby ocenić możliwości edukacyjne kultury wizualnej, wykorzystując jako metodologię studium przypadku oraz badania oparte na sztuce i obejmując łącznie sto osób studiujących na uniwersytecie. Celem badania była ocena korzyści płynących z użycia warsztatu kreatywnej sztuki dla przyszłych nauczycieli szkół podstawowych, integrując kwestie tożsamości z tematyką społeczną. Wśród wyników wyróżnia się motywacja studentów do wykorzystania grafiki, zważywszy na to, że każdy z nich stworzył własny ex-libris. Nasza praca skupia się na zachęcaniu przyszłych nauczycieli do kreatywności.

Rola muzeum w doświadczaniu wspólnotowości

Justyna Żak-Szwarc

Celem artykułu jest analiza wybranych aspektów znaczenia muzeum w postrzeganiu i odczuwaniu wspólnotowości (zwłaszcza europejskiej) w obliczu współczesnych przemian instytucji muzealnych. Zasadnicza refleksja odnosi się do problemu wspólnego świata w rozumieniu Hannah Arendt i pojęcia wspólnoty m.in. w duchu Thomasa Stearnsa Eliota oraz do roli społecznej i kulturowej muzeów jako heterotopii w ujęciu Michela Foucaulta i Petera Sloterdijka. Rozważania skoncentrowane są wokół kwestii „różnorodności w jedności” i pytania o to, jak ją zachować w obliczu ogromu i wielości w perspektywie nieskończoności gromadzenia dóbr.

Muzyka popularna i poważna w edukacji. Koegzystencja czy konkurencja?

Piotr Soszyński

Różne znaczące aspekty tworzenia opartego na współpracy z odbiorcami alofonicznymi

Arzu Karademir, Ivan Polliart, Hervé Thibon

Przybywając do kraju, w którym nie znamy ani kultury, ani języka, brakuje nam słów umożliwiających komunikację. Wobec tego w jaki inny – równie silny – sposób możemy wyartykułować swe potrzeby i odczucia? W języku francuskim dwa słowa: savoir (wiedzieć, poznać) i saveur (smak, smakowanie) mają tę samą etymologię. Czyż poznanie języka nie jest najlepszym sposobem na jego smakowanie? W tekście, odnosząc się do różnych doświadczeń działań twórczych prowadzonych w środowisku osób nieposługujących się językiem kraju pobytu, proponujemy refleksję nad znaczeniem wrażliwości, przyjemności, zabawy w nauce języka tego kraju i w poznawaniu jego kodów kulturowych, co z natury rzeczy wymaga czegoś dokładnie przeciwnego: racjonalności, pracowitości i powagi. W artykule analizowane są liczne zaskakujące powiązania między aktywnością twórczą artystów oraz osób współpracujących ze słuchaczami nieposługującymi się językiem kraju pobytu a metodami dydaktycznymi nauczania sztuki w szkołach francuskich (zwłaszcza podstawowych).

Rozproszona wspólnota. Działania partycypacyjne i kultura organizacyjna instytucji muzealnej

Leszek Karczewski

Tekst stanowi omówienie konsekwencji działań partycypacyjnych w muzeum na przykładzie wystawy Find Art w Muzeum Sztuki w Łodzi z 2017 roku. Autor skupia się na transformującym wpływie projektów partycypacyjnych na strukturę organizacyjną muzeum. Przemiana, jaką przeszły muzea – od instytucji opartych na kolekcjonowaniu do placówek skoncentrowanych na publiczności – zatarła granice między rozrywką, edukacją i dziedzictwem kulturowym. Autor zwraca uwagę na zmianę paradygmatu muzeum – ze starej muzeologii na nową muzeologię, będącą krytyką struktur władzy. Na podstawie analizy wystawy Find Art autor dowodzi, że projekty partycypacyjne rekonfigurują instytucję muzeum, tworząc proteuszową wspólnotę multifunkcjonalnej współpracy, która kwestionuje tradycyjne role w muzeum. Proponuje podejście postkrytyczne, definiując „rozproszone muzeum”, w którym sieci wzajemnych zależności redefiniują rolę muzeum poza tradycyjnymi jej granicami. Uznaje różnorodny udział w rozproszonym muzeum, obejmujący podmioty zarówno sformalizowane, jak i niesformalizowane; odnosi się także do potencjalnych konsekwencji wyzysku w tej dynamicznej społeczności.

W poszukiwaniu wspólnotowości. Autoetnograficzna opowieść o Biennale Sztuki w Wenecji

Barbara Kwiatkowska-Tybulewicz

W artykule przedstawiono autoetnograficzną opowieść o poszukiwaniu idei wspólnotowości na Biennale Sztuki w Wenecji. La Biennale di Venezia to jedna z najstarszych wystaw sztuki międzynarodowej na świecie. Prezentowane w jej ramach projekty artystyczne stanowią esencję zainteresowań artystyczno-społecznych współczesnych społeczeństw. Wychodząc od problemu wishful thinking w edukacji estetycznej, poddano analizie pięć ostatnich edycji weneckiego Biennale (od 2013 do 2022 roku), pokazując, gdzie w przestrzeni Biennale jest miejsce dla budowania się wspólnoty. Wykorzystując metodologię ABR (arts-based research) artykuł jest próbą delikatnego przełamania formy pisarstwa akademickiego i wprowadzenia do niego wyraźnego czynnika osobistego (zgodnie z koncepcją badawczą Patricii Leavy). Powstała tym samym osobista opowieść, w ramach której przedstawione i omówione zostały wybrane projekty artystyczne oraz sytuacje komunikacyjne, jakie miały miejsce podczas weneckiego Biennale edycji od 55. do 59. i mogą być uznane za elementy budowania Biennalowej wspólnoty.

Wspólnota dźwięków – wspólnotą kultury. Dźwięk w sytuacjach społecznych

Magdalena Sasin

W niniejszym artykule proponuję spojrzenie na wspólnotę kultury od strony będącej jej immanentną częścią – wspólnoty dźwięków. Środowisko dźwiękowe stanowi istotny element budowania poczucia przynależności i tożsamości: narodowej, lokalnej, grupowej, pokoleniowej i innej. Dźwięki mogą funkcjonować jako symbole, być częścią rytuałów oraz stanowić nośnik wartości. Potraktowanie audiosfery jako jednego z wyznaczników wspólnoty otwiera na nowy wymiar refleksji nad znaczeniem pejzażu dźwiękowego, rozumianego za R. M. Schaferem jako całość lub wycinek środowiska dźwiękowego wraz z jego percepcyjnym, społecznym i historyczno-społecznym kontekstem. Dźwięk jest odbiciem stworzonych przez ludzi systemów organizacji społecznej, w środowisku dźwiękowym więc odzwierciedlają się społeczne zmiany. W analizie tego zagadnienia wykorzystuję nagrania terenowe i ich opisy, dokonane przez studentów pedagogiki Uniwersytetu Łódzkiego. Spostrzeżenia studentów potwierdzają, że warto podjąć refleksję nad dźwiękiem w świecie okulocentrycznym, bardziej niż kiedykolwiek wcześniej zdominowanym przez wzrok, który Wolfgang Welsch nazywa zmysłem dystansowania.

Działania plastyczne jako wsparcie dzieci i młodzieży w podtrzymywaniu więzi społecznych. Z doświadczeń własnych

Anna Boguszewska, Maria Boguszewska

Celem artykułu jest prezentacja doświadczeń nabytych podczas prowadzenia zajęć plastycznych. Zajęcia prowadzone były w szczególnym czasie – pandemii (w warunkach domowych) oraz po jej ustąpieniu (na terenie czytelni biblioteki miejskiej). W niewielkich zespołach zaobserwowano wyzwalaną spontanicznie wspólnotowość oraz wzmożoną potrzebę komunikacji werbalnej i pozawerbalnej. Artykuł skupia się na opisie rekonstruującym działania dydaktyczne w kontekście wychowawczym (w tym poznawczym, estetyczno-artystycznym i terapeutycznym) oraz relacji między uczestnikami zajęć plastycznych.

Twórczość ogólna czy specyficzna? Studium indywidualnego przypadku

Krzysztof J. Szmidt, Monika Modrzejewska-Świgulska

Tematem artykułu jest ważny we współczesnych badaniach nad twórczością dylemat specyficzności versus ogólności zdolności twórczych i generalnie – kreatywności. Autorzy w pierwszej części opisują w syntetyczny sposób główne tezy zwolenników teorii specyficzności, a następnie – krótko – przedstawiają polemikę z tymi tezami zwolenników teorii ogólności zdolności twórczych. Zasadniczą część tekstu stanowi opis studium indywidualnego przypadku (opisowe studium instrumentalne) twórczości wielodziedzinowej naukowczyni i poetki – Urszuli Zajączkowskiej, skonstruowany wokół odpowiedzi na pytanie o to, co stanowi czynnik pozwalający jej tworzyć w różnych domenach kreatywności. W końcowej części autorzy przedstawiają kilka wniosków z tego i innych badań oraz formułują postulaty dalszych eksploracji empirycznych, związanych z paradygmatem badań hybrydowych, określanych jako „trzecia droga” w badaniach nad opisywanym tu dylematem.

Zjawisko „przymusu tworzenia” artystów a gratyfikacja potrzeb niższego rzędu i samorealizacji w odniesieniu do klasycznej teorii hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa

Agnieszka Janiszewska

Znaczenie sztuki dla integracji lokalnej społeczności na przykładzie gminy Fabbriche di Vergemoli w Toskanii

Tamara Sass

Artykuł przedstawia punkt widzenia artysty, opierający się na wywiadach, dokumentacji filmowej i fotograficznej – realizowanych przez autorkę na terenie gminy Fabbriche di Vergemoli. Tekst jest próbą odpowiedzi na pytania, czy sztuka ma znaczenie dla mieszkańców małych gmin i jaki rodzaj sztuki ma wpływ na lokalną społeczność.

Recenzja: Google, Arts & Culture, ss. ∞

Piotr Soszyński

Artykuł stara się zbliżyć do formy recenzji, jednak specyficzna forma recenzowanego artefaktu – serwisu internetowego podlegającego codziennym aktualizacjom – sprawia, że treści, jak i sposób ich prezentacji, przez swą zmienność wymykają się celowości takiego opisu. Tekst zatem skupia się na idei funkcjonowania serwisu i możliwych zarzutach dotyczących sposobów prezentacji treści.

Międzykulturowa Konferencja Pedagogiki Sztuki – sprawozdanie

Magdalena Sasin

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski