Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica jest czasopismem o tradycji sięgającej 1945 r. Początkowo ukazywało się pod nazwą Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. W 1975 r. jego nazwę zmieniono na Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, wyodrębniając równocześnie zeszyty o tematyce historycznej poprzez wprowadzenie dodatkowego określenia Folia Historica. Od 1980 r. kolejne numery periodyku publikowane są pod obecnym tytułem. Na łamach Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica ukazują się wyłącznie artykuły o charakterze naukowym. Tematyka periodyku, wydawanego w formie zeszytów naukowych, dotyczy historii powszechnej i dziejów Polski od starożytności do czasów współczesnych.

Bieżący numer pod redakcją Zbigniewa Anusika to numer tematyczny pt. Studia i szkice z dziejów Polski i powszechnych XVII–XX wieku.

W numerze:

Instrukcja królewska z 7 lipca 1656 r. dla posłów na rokowania w Wilnie na tle sytuacji geopolitycznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów w połowie lat pięćdziesiątych wieku XVII

Maria Mucha

Tematem artykułu są stosunki polsko-rosyjskie w połowie lat pięćdziesiątych XVII w. Praca koncentruje się na analizie instrukcji wydanej przez kancelarię królewską w dniu 7 lipca 1656 r. i przekazanej posłom udającym się na rokowania do Wilna. Celem opracowania jest skonfrontowanie treści instrukcji z ówczesną sytuacją polityczną Rzeczypospolitej Obojga Narodów i odpowiedź na pytanie, na ile żądania strony koronno-litewskiej były możliwe do spełnienia przez Państwo Moskiewskie.

Ustrój Republiki Weneckiej oczami polskich podróżników na przełomie XVIII i XIX wieku

Weronika Paszek

Artykuł przedstawia postrzeganie ustroju Republiki Weneckiej przez polskich podróżników na przełomie XVIII i XIX w. W relacjach z podróży peregrynanci opisywali poszczególne organy władzy, często porównując je z ich odpowiednikami na ziemiach polskich, bądź wyrażali chęć wprowadzenia podobnych rozwiązań w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Opisywano także zachowania szlachty oraz doszukiwano się przyczyn słabnącej potęgi miasta i upadku Republiki Weneckiej, co także wielokrotnie nawiązywało do sytuacji w ojczyźnie pamiętnikarzy.

Ukraińska Wojskowo-Sanitarna Misja w Austrii i na Węgrzech w latach 1918–1919 (na podstawie materiałów Centralnego Państwowego Archiwum Wyższych Organów Władzy i Zarządzania Ukrainy)

Milana Sribniak

Repatriacja jeńców żołnierzy ukraińskich z terenów Austrii i Węgier po I wojnie światowej do dziś przyciąga uwagę badaczy historii Europy Środkowo-Wschodniej i rzuca dodatkowe światło na ówczesną geopolitykę, koleje wojenne i losy setek tysięcy ludzi. Ukraińskie organizacje państwowe, dyplomatyczne i humanitarne – w szczególności misje wojskowe i sanitarne Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL) w Austrii, na Węgrzech i w innych krajach – odegrały kluczową rolę w ustaleniu przebiegu procesu repatriacji Ukraińców z obozów państw centralnych. Artykuł ukazuje specyfikę działalności i znaczenie misji wojskowo- -sanitarnych URL na terenach byłego Cesarstwa Austro-Węgierskiego, które pełniły szereg funkcji dyplomatycznych i humanitarnych. W szczególności przez pryzmat cennych dokumentów archiwalnych Centralnego Archiwum Państwowego Wyższych Organów Władzy i Zarządzania Ukrainy autorce udało się uwypuklić rolę misji w wyznaczaniu tras ewakuacyjnych, prowadzeniu negocjacji dyplomatycznych z rządami innych państw w sprawie tranzytu repatriantów, tworzeniu punktów tranzytowych (stacji) oraz organizowaniu udzielania pomocy medycznej i materialnej.

Ważnym aspektem opracowania była analiza specyfiki działalności misji w Austrii i na Węgrzech (kierowanej przez Andrija Okopenko), zakresu obowiązków ich członków, charakteru współpracy z innymi instytucjami (w szczególności misje dyplomatyczne Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej). Autorka skupiła się na badaniu wyzwań, jakie pojawiły się w procesie repatriacji jeńców Ukraińców, a także wpływu na ten proces wydarzeń geopolitycznych, które uniemożliwiły skuteczną realizację masowej repatriacji. W pracy przeanalizowano specyfikę opieki nad repatriantami (zaopatrzenie w żywność, zapewnienie im pomocy medycznej i materialnej, a także prowadzenie działalności kulturalnej i oświatowej) w punktach tranzytowych na terenie Austrii i Węgier (zwłaszcza na przykładzie Wiednia – głównego punktu tranzytowego repatriacji jeńców Ukraińców). Działalność misji wojskowo-sanitarnych w czasach Państwa Ukraińskiego i URL umożliwiła zorganizowanie zakrojonej na szeroką skalę pomocy humanitarnej dla jeńców Ukraińców po zakończeniu I wojny światowej w warunkach trudnej sytuacji geopolitycznej i braku zasobów.

Żołnierze polskiego pochodzenia w służbie wojskowej Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (1918–1920)

Oleh Stetsyshyn

Tematem artykułu jest służba w latach 1918–1920 w Ukraińskiej Armii Galicyjskiej (UHA) etnicznych Polaków i przedstawicieli innych narodowości, którzy urodzili się na terenach dzisiejszej Polski. Ukraińska Armia Galicyjska to siły zbrojne Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZUNR – Zachidnoukrains’ka Narodna Respublika), które w latach 1918–1919 walczyły wraz z wojskiem polskim o terytorium Galicji Wschodniej, a od połowy 1919 r. przeniosły się na terytorium Ukrainy Naddnieprzańskiej, kontrolowane przez inne państwo ukraińskie – Ukraińską Republikę Ludową (UNR), i walczyły tam z oddziałami biało-czerwonych Rosjan. Ujęcie tej problematyki opiera się na dokumentach archiwalnych, wspomnieniach i periodykach z tego okresu, a także na badaniach współczesnych naukowców. Podejmowana jest próba usystematyzowania znanych nam danych personalnych tych żołnierzy polskiego pochodzenia, ustalenia przyczyn, które skierowały ich do zachodnioukraińskiej służby wojskowej, zbadania ich dalszych losów. Temat ten jest wciąż niedostatecznie zbadany i ma znaczenie dla lepszego zrozumienia procesów historycznych zachodzących w przeszłości.

Dyplomacja brytyjska wobec kwestii albańskiej w 1921 roku

Dominik Ławski

Albańczycy swoją pierwszą niepodległość uzyskali w 1913 r., w wyniku decyzji mocarstw europejskich. Wielka Wojna, a także spory wewnętrzne albańskich watażków doprowadziły do upadku suwerenności w latach 1914–1918. Podczas konferencji pokojowej w Paryżu przedstawiciele ententy oraz Stanów Zjednoczonych musieli podjąć decyzję w sprawie przyszłości Albańczyków. Kwestia ta w 1919 r. nie została rozwiązana w związku z licznymi zawirowaniami. Determinacja Albańczyków oraz sprzyjająca im sytuacja międzynarodowa sprawiły, iż zaczęli wyrzucać obce wojska ze swojego kraju, a także domagać się akcesu do Ligi Narodów. Artykuł ma zadanie zaprezentować postawę dyplomacji brytyjskiej wobec problemu uznania Albanii.

Radbruch czy Kelsen? Rozwiązanie dylematu ukarania zbrodniarzy nazistowskich w Norymberdze z perspektywy filozoficznoprawnej i historycznej

Agata Dąbrowska

Problematyka osądu zbrodniarzy wojennych znajduje się w obszarze zainteresowań prawników, ale także historyków. Zaproponowane interdyscyplinarne badania mają na celu porównanie tych perspektyw pod dwoma względami. Pierwszy aspekt dotyczy dylematów związanych z procesami norymberskimi i podstawami skazywania zbrodniarzy wojennych w ujęciu filozoficznoprawnym i historycznym. Drugi aspekt – stricte filozoficznoprawny – obejmuje analizę przyjęcia formuły Gustava Radbrucha przez doktrynę oraz zestawienie jej z mniej spopularyzowaną koncepcją Hansa Kelsena dotyczącą wykładni zasady lex retro non agit. Takie ujęcie problemu otwiera nowe pole do dyskursu między prawnikami, filozofami a historykami.

Rola Józefa Tejchmy w kryzysie grudniowym 1970 r. Meandry rozgrywek na szczytach kierownictwa PZPR

Jakub Kuliś

Celem artykułu jest przybliżenie roli Józefa Tejchmy podczas kryzysu grudniowego 1970 r. Praca analizuje działania Tejchmy, próbując określić wagę roli odegranej przez niego oraz jego postawę w dniach kryzysu. Przedstawia jego dążenia do szybkiego zakończenia starć i zminimalizowania rozlewu krwi, a także postawę podczas strajku łódzkich włókniarek w lutym 1971 r.

„Piszę w imieniu mieszkańców…”. Życie codzienne w województwie leszczyńskim w świetle listów opublikowanych w „Panoramie Leszczyńskiej” w latach 1980–1989

Adrian Gendera

Celem artykułu jest prezentacja wiodących elementów życia codziennego ludności z terenu województwa leszczyńskiego w latach 1980–1989. Podstawą źródłową są listy czytelników, które opublikowano na łamach wojewódzkiego tygodnika „Panorama Leszczyńska”. Prezentują one tematykę kryzysu gospodarczego (wynikających z niego problemów socjalno- bytowych), stosunku społeczeństwa do władz lokalnych i pracowników handlu. Kreślą także obraz socjalistycznego społeczeństwa, w którym przejawiają się postawy: marnotrawstwa, alkoholizmu, nieszanowania wspólnej własności, niskiego etosu pracy.

Polityka wschodnia Polski: tradycje prometejskie i wyzwania współczesności w ramach Grupy Wyszehradzkiej

Svitlana Kravchenko

W artykule została przedstawiona analiza głównych zasad i idei polityki wschodniej Polski, a także ewolucja tych idei na przestrzeni XX i na początku XXI w., z uwzględnieniem wpływu powstania Grupy Wyszehradzkiej. Autorka pokazuje warunki geopolityczne kształtowania polityki wschodniej po 1918 r. w II Rzeczypospolitej i wpływ na jej przebieg wewnętrznej sytuacji politycznej w kraju, jak i zmian w życiu krajów Europy Środkowej i Wschodniej w okresie międzywojennym, podkreśla olbrzymią rolę Józefa Piłsudskiego i inspirowanego przez Marszałka ruchu prometejskiego w tym procesie, a także innych działaczy ruchu, m.in. Włodzimierza Bączkowskiego i Jerzy Giedroycia. W tekście ukazano zmiany zasad ruchu prometejskiego i polskiej polityki wschodniej, które zachodziły pod wpływem transformacji geopolitycznej mapy Europy, wywołanej wynikami II wojny światowej, a także pokazano współczesny etap kształtowania polityki wschodniej Polski, wpływ na ten proces powstania Grupy Wyszehradzkiej i projektu Partnerstwa Wschodniego. W artykule zaznaczono ogromną rolę takich polskich czasopism, jak „Biuletyn Polsko-Ukraiński” i „Kultura”, ich redaktorów i publicystów w rozpowszechnieniu zasadniczych idei dialogu i współpracy między narodami sąsiadującymi, podkreślono coraz większą aktualność idei polskiego prometeizmu w kontekście współczesnej agresji Rosji na Ukrainę i zagrożenia wybuchu kolejnej wojny światowej.

Słowo wstępne

Zbigniew Anusik

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski