Przegląd Socjologii Jakościowej jest kwartalnikiem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, który kontynuuje refleksję nad jakościową i interpretatywną drogą uprawiania socjologii. Redakcja dąży do współpracy, integracji i rozwoju środowiska naukowego, a swoją inicjatywę podejmuje w imię wartości takich jak: indywidualność, równość, tolerancja, społeczność, nauka, ludzkość.

W numerze: 

Numer tematyczny „Badania jakościowe – metody, współuczestnicy, proces realizacji” pod redakcją Izabeli Ślęzak

Od redaktorki: Badania jakościowe – metody, współuczestnicy, proces realizacji

Izabela Ślęzak

Niniejszy tekst jest wprowadzeniem do numeru tematycznego „Badania jakościowe – metody, współuczestnicy, proces realizacji”. W pierwszej części wprowadzenia zarysowany jest kontekst powstania tomu, to jest sytuacja dynamicznych przemian w polu metod jakościowych, wybrzmiewania nowych pytań dotyczących ról badacza i uczestników badań, a także szukania nowych dróg realizacji projektów badawczych. W drugiej części zaprezentowane są w skrótowej formie artykuły składające się na tom. Są one efektem metodologicznych poszukiwań badaczy i wyrazem ich twórczego radzenia sobie z wyzwaniami pojawiającymi się na poszczególnych etapach procesu badawczego. Zebrane w tomie artykuły ukazują zróżnicowanie współczesnego pola badań jakościowych.

Kontemplacja i podejścia pierwszoosobowe w badaniach społecznych

Krzysztof T. Konecki

Artykuł omawia koncepcje pierwszoosobowe w badaniach społecznych. Opisuje podejścia autoetnograficzne, fenomenologiczne i kontemplacyjne. To, co łączy te trzy podejścia, to refleksyjność, koncentracja na przeżyciach, procesie myślenia i odczuć ciała oraz na emocjonalnym i sytuacyjnym wymiarze poznawania świata, a w konsekwencji na badaczu jako na wytwórcy wiedzy. Można powiedzieć, że chociaż te podejścia różnią się, to łączy je cecha kontemplacyjności, w różnym nasileniu występująca w tych podejściach.

Miejsce uczestnika badania w sytuacji jego pracy naukowej poddane zostało eksplikacji we wszystkich trzech podejściach. Podkreślono aspekt ucieleśnienia w sytuacji i namysł nad subiektywnością i obiektywnością jako fikcyjnymi dystynkcjami obrazowania badań jakościowych. Przedstawiono także metody badań kontemplacyjnych.

O pożytkach badań poetyckich w naukach społecznych

Joanna Bielecka-Prus

Poezja nie jest wciąż traktowana jako uprawomocniona naukowo metoda badania i reprezentowania zebranych danych w jakościowych badaniach empirycznych. Jednakże założenie o istnieniu sprzeczności między myśleniem naukowym i twórczością poetycką jest jedynie pozorne. Badania poetyczne to podejście badawcze, które wykorzystuje poezję jako metodę eksploracji, analizy i reprezentacji wyników badania. W artykule autorka wyjaśnia, dlaczego warto sięgać po formy poetyckie na różnych etapach procesu badawczego. Pokazuje, w jaki sposób można tworzyć poezję z uzyskanych danych, a także omawia cechy wyróżniające ars poetica, które mogą posłużyć za punkty odniesienia dla badań poetyckich w badaniach jakościowych, tak aby przekazać bogactwo ludzkich doświadczeń, które może nie być w pełni uchwycone przez tradycyjne teksty akademickie.

„Idź za psem”. Zastosowanie metody go-along w badaniach nad treningiem i pracą z psami przewodnikami dla osób z niepełnosprawnością wzroku

Kamil Pietrowiak

Szkolenie i praca z psem przewodnikiem odbywają się w znacznej mierze w ruchu, w przestrzeni publicznej, w drodze do następnego celu. Wolontariusze wychowujący szczeniaki, trenerzy oraz osoby z niepełnosprawnością wzroku przemierzają z psem wiele kilometrów, ucząc się siebie nawzajem i wchodząc w interakcje z różnymi elementami otoczenia. Metoda go-along, stosowana przez socjologów, etnografów i geografów badających współzależność ruchu, przestrzeni, percepcji, codziennych praktyk i strategii, stwarza możliwość zrozumienia dynamiki tak ukierunkowanej międzygatunkowej współpracy. Artykuł omawia zastosowanie tej metody w projekcie etnograficznym dotyczącym różnych etapów szkolenia psów przewodników dla osób z niepełnosprawnością wzroku, w tym jej przydatność w badaniu werbalnej i niewerbalnej komunikacji między uczestnikami tego procesu. Oprócz tego autor przybliża założenia, aspekty praktyczne i ograniczenia związane z wykorzystaniem metody go-along, w tym dylematy etyczne dotyczące rejestracji i prezentacji danych.

Badanie pogranicza fantomowego. Omówienie technik i procedur

Dominik Porczyński

W artykule autor podejmuje problem prowadzenia badań dawnego pogranicza Galicji i Królestwa Polskiego na przykładzie projektu zrealizowanego na przełomie 2021 i 2022 roku. Ze względu na złożoność problemu postępowanie wymaga integracji tradycji badań pogranicza z podejściami skoncentrowanymi na eksplorowaniu relacji przeszłości z teraźniejszością. Konieczne jest dotarcie do perspektyw aktorów zewnętrznych i wewnętrznych, gromadzenie danych przestrzennych, materialnych, narracyjnych i ucieleśnionych, odwołanie się do wartości, postaw, wytworów oraz praktyk.

W tekście omówione zostało podejście zainspirowane koncepcją etnografii wielostanowiskowej, uwzględniającej mobilność mieszkanek i mieszkańców badanego obszaru oraz uwikłanie zewnętrznych struktur władzy. Autor wskazał, w jaki sposób perspektywa ta może integrować różnego rodzaju techniki: analizę map i dokumentów, obserwacji, wywiadów oraz spacerów badawczych w celu wytworzenia bogatych, wzajemnie wspierających się danych, umożliwiających jak najlepsze zrozumienie przedmiotu badań.

Ontologia dziedzinowa. Nowa metoda mapowania pola jakościowych praktyk badawczych

Grzegorz Bryda, Joanna Gajda, Natalia Martini, Daniel Płatek

Już w latach dziewięćdziesiątych pojawiła się opinia, że obszar badań jakościowych cierpi na „klątwę urodzaju”. Zjawisko to przybiera na sile wraz z dynamicznym rozwojem różnych wariantów metodologii, metod i technik badawczych. Badacze jakościowi napotykają trudności na różnych etapach swojej kariery i dostrzegają potrzebę uporządkowania wiedzy na temat współczesnych wariantów badawczych praktyk jakościowych. Niniejszy artykuł odpowiada na tę potrzebę, prezentując model pola współczesnych badań jakościowych, oparty na koncepcji informatycznej ontologii dziedzinowej. Model ten został opracowany na podstawie wielowymiarowej analizy treści pięciu kluczowych czasopism metodologicznych i przedstawiony w formie sieci semantycznej. Dla porządku wyodrębniono trzy obszary: podejścia epistemologiczne, metody zbierania i analizy danych, które sklasyfikowano w 369 klasach ontologicznych. Ponadto model ukazuje skupiska i zależności między tymi elementami oraz wskazuje na istnienie trzech podobszarów, które charakteryzują się różnymi podejściami i metodami badawczymi, różniącymi się gęstością i siłą zależności. Ten ontologiczny model współczesnego pola badań jakościowych stanowi istotny krok w kierunku opracowania bazy wiedzy na temat tej dziedziny. Może on służyć jako system informacyjny do organizacji metodologicznej wiedzy, monitorowania trendów, zarządzania wiedzą oraz skutecznego wykorzystania jej w praktyce badawczej i dydaktycznej, poszerzając spojrzenie na dostępne praktyki i zwiększając pewność wśród badaczy do zastosowania różnych podejść w zbieraniu danych i analizie.

Numer regularny

Konflikt strukturalny w społeczności migrantów polskich w Wielkiej Brytanii

Jarosław Kozak

Artykuł prezentuje wyniki badań własnych dotyczących miejsca i charakterystyki konfliktu strukturalnego w funkcjonowaniu społeczności migrantów w Zjednoczonym Królestwie. Ma on charakter zarówno poznawczy, jak i praktyczny, gdyż pozwala nie tylko zrewidować zasadność jednej z podstawowych typologii konfliktu, ale także zidentyfikować na jego podstawie różne obszary konfliktu strukturalnego w środowisku migrantów. Tłem analizowanego zjawiska stały się migracje poakcesyjne, które, wywołując zjawiska i procesy istotne dla kształtowania się struktury społecznej, stanowią jeden z najważniejszych czynników zmiany społecznej. Posłużono się metodą analizy jakościowej, pozwalającej zidentyfikować, które z analizowanych obszarów społecznych wywołują konflikty strukturalne w badanym środowisku. Okazało się, iż konflikt strukturalny w wielu jego wymiarach występuje nie tylko pomiędzy migrantami a społeczeństwem kraju osiedlenia, ale ma on także miejsce pomiędzy migrantami z różnych krajów oraz między migrantami z tej samej diaspory. Tym samym zostało poddane pod dyskusję dotychczas dominujące przekonanie o spójności społeczności migrantów. Niniejsze opracowanie może stanowić przyczynek do dalszych rozważań, m.in. na temat występowania barier strukturalnych w społeczeństwie wielonarodowym.

Kobiety w zawodach zmaskulinizowanych, mężczyźni w zawodach sfeminizowanych – doświadczenia płciowych mniejszości zawodowych i ich role w grupie zawodowej

Olga Czeranowska

Horyzontalna segregacja płciowa oznacza istnienie na rynku pracy zawodów stereotypowo „kobiecych” i „męskich”. Niektóre osoby wybierają jednak ścieżkę zawodową niezgodnie z oczekiwaniami dla ich płci, stając się tym samym mniejszością płciową w swojej grupie zawodowej. Autorka proponuje wspólny termin „zawodowe mniejszości płciowe”, aby opisać ich sytuację. Celem przedstawionego projektu było uzupełnienie wcześniejszych badań o łączną analizę sytuacji kobiet w zawodach zmaskulinizowanych oraz mężczyzn w zawodach sfeminizowanych i umożliwienie globalnego spojrzenia na znaczenie płci na rynku pracy, a także porównanie, w jaki sposób podobne mechanizmy działają w odwrotnych pod względem dominującej płci kontekstach grup zawodowych. Opierając się na praktycznych zasadach segregacji zawodowej według Pierre’a Bourdieu, do udziału w badaniu zostały zaproszone kobiety pracujące w IT/nowych technologiach i mężczyźni pracujący w opiece nad dziećmi/edukacji. W niniejszym artykule skupiono się na doświadczeniu bycia płciową mniejszością zawodową na polskim rynku pracy oraz na rolach i zadaniach tych osób w ich w grupie zawodowej.

Praca w „małej gastronomii” z perspektywy zatrudnionych w Warszawie i Wiedniu. Studium przypadku

Weronika Blanka Adamkiewicz, Justyna Zielińska

Celem artykułu jest przedstawienie organizacji i warunków pracy w „małej gastronomii”, skupiając się na prekaryzacji pracy oraz jej cielesnym doświadczaniu przez pracownice/pracowników. Artykuł powstał na podstawie studium przypadku dwóch małych pod względem zatrudnionych osób, prywatnie zarządzanych lokali znajdujących się w Warszawie i Wiedniu. Jakościowe badania terenowe zostały przeprowadzone w 2022 i 2023 roku. Jak z nich wynika, praca w „małej gastronomii” cechuje się dużą elastycznością oraz prekaryzacją pracy, jednak oznaczają one co innego dla zatrudnionych w Warszawie niż w Wiedniu. Ponadto zarobkowanie w gastronomii okazuje się pracą spełniającą ważne potrzeby i wartości postfordystycznych pracownic/pracowników. W artykule przeanalizowano także wpływ pandemii koronawirusa na doświadczenia osób zatrudnionych w badanych lokalach.

Recenzja książki: Teresa Zbyrad (2022), Z pamiętnika seniora. Wspomnienia mieszkańców domów pomocy społecznej. Studium przypadku, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar

Anna Witkowska-Paleń

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski