Zapraszamy do lektury nowego zeszytu czasopisma Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica powstało w ramach zeszytów naukowych Uniwersytetu Łódzkiego w roku 1980 jako seria wydawnicza, której pomysłodawcą był Profesor Jerzy Wróblewski. Początkowo prezentowano w niej w formie artykułów głównie dorobek naukowy pracowników Wydziału Prawa i Administracji UŁ. Od kilku lat czasopismo jest kwartalnikiem, w którym zamieszczane są również artykuły autorów spoza Uniwersytetu Łódzkiego i z innych krajów. Obecnie zeszyty Folii mają charakter tematyczny i jednocześnie interdyscyplinarny. Obejmują bowiem nie tylko zagadnienia z dziedziny prawoznawstwa podnoszone z perspektywy prawników, ale również filozofów, logików, socjologów, psychologów i ekonomistów.

W numerze (PDF):

Państwo autorytarne Erica Voegelina na tle jego krytyki czystej teorii prawa Hansa Kelsena

Jan Okoński

Artykuł w swojej treści odnosi się do zagadnień przedstawionych w dziele E. Voegelina The Authoritarian State: An Essey on the Problem of the Austrian State, istotnych z punktu widzenia teorii i filozofii prawa. Zwrócono uwagę na krytykę normatywizmu H. Kelsena oraz dokonaną przez Voegelina interpretację parlamentaryzmu międzywojennej Austrii, umieszczonych na tle sporu o państwo austriackie. Wzięto szczególnie pod uwagę aspekt metodologiczny prezentowanego zagadnienia. Część z omawianych kwestii zarysowano na tle powojennej twórczości E. Voegelina.

Problematyka powództwa o ustalenie płci

Łukasz Krzyżewski

Ostatnio w Polsce do coraz wyższej rangi urasta zagadnienie prawne dotyczące tego, jak traktować osoby transseksualne w świetle prawa. Na gruncie polskiego prawa nigdy nie było przepisu wprost odnoszącego się do możliwości zmiany płci. Niemniej jednak w obliczu istnienia społecznej potrzeby istnienia takiej prawnej możliwości większość sądów stanęła na stanowisku, że na podstawie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego można wytoczyć powództwo o ustalenie płci. Niemniej zarówno doktryna, jak i orzecznictwo sądowe są w tym zakresie niejednolite, a praktyka pokazuje, że nawet w tożsamych stanach faktycznych różne sądy wydają różne wyroki, niekiedy uwzględniając powództwo na tej podstawie, a niekiedy je oddalając wobec braku podstawy prawnej. Największe jednak kontrowersje budzą poszczególne kwestie procesowe, związane z prowadzeniem takich spraw. W związku z tym artykuł ma na celu przybliżenie argumentów przemawiających za każdym z kierunków orzeczniczych oraz poddanie pod dyskusje poszczególnych aspektów i samej dopuszczalności powództwa o ustalenie płci na gruncie obowiązującego prawa polskiego oraz wypracowanie postulatów, jakie w tym zakresie powinny być spełnione w oparciu o standardy krajowe i międzynarodowe oraz orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Wykorzystanie systemów teleinformatycznych w postępowaniach w przedmiocie cywilnych roszczeń pieniężnych w Polsce i Anglii (Wielka Brytania): analiza porównawcza

Franciszek Skawiński

Celem opracowania jest porównanie, w jaki sposób systemy teleinformatyczne są wykorzystywane w postępowaniu w przedmiocie cywilnych roszczeń pieniężnych w Polsce oraz w Anglii poprzez analizę prawnych oraz technicznych regulacji i ograniczeń. W wyniku tejże analizy zauważyć można, że system używany w Anglii, choć jest znacznie starszy od systemu polskiego, ma również więcej ograniczeń technicznych, choć są one dokładnie opisane we właściwych aktach prawnych. Z drugiej strony niektóre tego rodzaju ograniczenia występujące w systemie polskim nie są w ogóle zawarte w żadnych przepisach prawa. Niezależnie od tego obydwa systemy zdają się być zaprojektowane przede wszystkim do procedowania roszczeń o mniejszej wartości i zmniejszania ilości przede wszystkim administracyjnych czynności, które musiały być wcześniej wykonywane ręcznie przez pracowników sądu. W podsumowaniu przedstawione zostały pewne postulaty de lege ferenda oraz propozycje ulepszenia obydwu systemów sformułowane przede wszystkim w oparciu o wyniki przeprowadzonej analizy porównawczej.

Problematyka przyszłej regulacji związków partnerskich w świetle polityki „tradycyjnej rodziny”

Aleksandra Lewandowska

Artykuł analizuje nową falę problemów społecznych w postaci nieformalnych relacji i konfrontuje ją ze stosunkowo konserwatywnym podejściem polskich polityków i ich polityką „tradycyjnej rodziny”. W artykule podjęto próbę analizy, czy dotychczasowe podejście i działania legislacyjne są skuteczne, czy też odsuwają w czasie nieuniknione – nowelizację polskiego systemu prawnego w zakresie dostrzegania kohabitacji. Autorka dostrzega zjawisko nieformalnych relacji i daje wgląd w aktualny stan regulacji prawnych, opisując problemy leżące u ich podłoża. Autorka skupia się na rozwiązaniach prawa cywilnego, gdyż regulują one większość sfer wspólnego życia partnerów. Następnie omawia tzw. „tradycyjne” podejście do tematu rodziny i związków, analizując publiczne wypowiedzi polityków, aksjologię polskiego prawa, stanowisko kościoła oraz dotychczas proponowane regulacje związków partnerskich. Na koniec konfrontuje ją z oczekiwaniami społecznymi wynikającymi z danych CBOS i GUS. Przeprowadzona w artykule analiza prowadzi do wniosku, że istnieją małe szanse na zatrzymanie rozpowszechnienia się zjawiska społecznego, jakim są związki partnerskie, a ustawodawca powinien rozważyć nowe rozwiązania prawne.

Instytucja oddalenia powództwa oczywiście bezzasadnego jako stworzony przez ustawodawcę potencjalny mechanizm do darmowego przerywania biegu przedawnienia?

Tomasz Tomczak

W 2019 r. do polskiej procedury cywilnej została wprowadzona instytucja oddalenia powództwa jako oczywiście bezzasadnego. W ramach niniejszego artykułu autor ma zamiar przedstawić i rozważyć jeden wydaje się nieplanowany skutek, do którego wprowadzenie art. 1911 k.p.c. może prowadzić, tj. następstwo w postaci stworzenia, przy zaistnieniu określonych okoliczności, mechanizmu umożliwiającego uprawnionemu darmowe przerwanie biegu przedawnienia roszczenia. Jako że nie taki był cel wprowadzenia tej instytucji, przez pozostałą część opracowania rozważane jest, na gruncie prawa procesowego, w jaki sposób takiego niechcianego skutku należałoby próbować unikać.

Systemowe uwarunkowania zakresu zastosowania definicji legalnej „beneficjenta” w ramach polityki spójności

Robert Talaga

Ogólne ramy wydatkowania unijnego budżetu, przyjęte przez upoważnione do tego instytucje, mają przyczynić się do realizacji wyznaczonych strategicznych celów rozwojowych przez poszczególne państwa członkowskie. Rozwinięcie i uszczegółowienie takich uregulowań należy do krajowych legislatorów, którzy pozostają upoważnieni do wydania stosownych aktów normatywnych zgodnie z obowiązującą autonomią instytucjonalną i proceduralną (Galetta 2010). W polskim systemie prawnym ustawodawca przyjmuje stosowne uregulowania ustawowe na każde kolejne okresy programowania unijnego budżetu. W ramach polityki spójności zachowano takie samo określenie i rozumienie podmiotu uzyskującego środki publiczne na podstawie umowy o dofinansowanie oraz na podstawie decyzji administracyjnej. Tak wprowadzone pojęcie dotychczas posiadało różne znaczenia w zależności od treści przepisów sformułowanych przez ustawodawcę unijnego i ustawodawcę krajowego. Istniała zatem konieczność uwzględnienia definicji „beneficjenta” zawartych zarówno w odrębnych przepisach prawa krajowego, jak i prawa unijnego niejednokrotnie również z uwzględnieniem specyfiki przeznaczenia poszczególnych funduszy. Wprowadzone w tym względzie definicje legalne miały określony zakres obowiązywania. Nie zawsze pozostawał on jednak identyczny z intencjami krajowego ustawodawcy. Jednocześnie występowały czynniki systemowe, które z jednej strony rozszerzały zakres zastosowania wprowadzonych definicji legalnych, a z drugiej strony je ograniczały.

Środki karne w świetle nowelizacji Kodeksu karnego z dnia 7 lipca 2022 roku – wybrane problemy

Damian Szeleszczuk

Przedmiotem artykułu są zmiany dotyczące środków karnych wynikające z nowelizacji Kodeksu karnego oraz niektórych innych ustaw z 7.07.2022 r. Dokonuje ona daleko idących przeobrażeń w systemie środków karnych. Zasadniczo zmierzają one do zwiększenia represyjności prawa karnego przez poszerzenie podstaw orzekania tych instrumentów polityki karnej i przez wprowadzenie rozwiązań ograniczających dyskrecjonalną władzę sędziego (obligatoryjny tryb orzekania wielu środków karnych). Celem artykułu jest próba oceny przyjętych rozwiązań przez pryzmat polityczno-kryminalnych założeń, uzasadniających wprowadzone zmiany, oraz kryteriów racjonalnego tworzenia prawa.

Trwałość triumwiratu ESA dla zrównoważonego rozwoju – ujawnianie informacji w sektorze finansowym: jeden za wszystkich, wszyscy za jednego?

Filip Rubáček, Radka MacGregor Pelikánová, Robert K. MacGregor

Zrównoważony rozwój jest jednym z głównych priorytetów dzisiejszego rywalizującego globalnego społeczeństwa. Od prawie trzech dekad UE deklaruje swoje zaangażowanie na rzecz zrównoważonego wzrostu, stopniowo uznając, że koncepcja wspólnych wartości, model wielu interesariuszy i społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR) są niezbędne. W kontekście pandemii COVID-19, wojny w Ukrainie i innych wydarzeń UE przeszła od zwykłych dyrektyw do rozporządzeń, co oznacza, że adekwatne raportowanie o zrównoważonym rozwoju staje się obowiązkiem niektórych przedsiębiorstw, zwłaszcza w sektorze finansowym. Ta tendencja polityczna i legislacyjna jest wzmacniana przez zaangażowanie trzech wyspecjalizowanych instytucji UE (ESA), którym powierzono opracowywanie, standaryzację i monitorowanie ujawnień nieprawidłowości związanych ze zrównoważonym rozwojem na podstawie rozporządzenia 2019/2088. Kto należy do tego triumwiratu? Jakie są ich kompetencje i zadania? I co najważniejsze, jak postrzegany jest ten triumwirat i jego działania? Całościowe, multidyscyplinarne badanie źródeł legislacyjnych oraz przeprowadzonych ankiet i sondaży dostarcza zarówno danych ilościowych, jak i jakościowych. Otwarta i krytyczna analiza tych danych wraz z porównaniami, sokratejskimi pytaniami i opiniami specjalistów przynosi odpowiedzi na te trzy palące pytania i oferuje nowe zalecenia dotyczące wysiłków UE na rzecz zrównoważonego rozwoju, a także współczesnej integracji europejskiej.

Oblicza sprawiedliwości

Robert Krasoń

Sprawiedliwość jest bez wątpienia fundamentem istnienia oraz funkcjonowania demokratycznego państwa prawa, tworzenia relacji społecznych, a także niezbędnym czynnikiem służącym budowaniu i pogłębianiu zaufania. Samo zaś pojęcie jawi się jako niedookreślone, mgliste, nieostre, opisywane nierzadko mianem niejasnego. Sprawiedliwość miała, ma i pewnie zawsze mieć będzie dwa oblicza – pozytywne i negatywne. Pod żadnym pozorem nie powinno się interpretować jej jako jednorazowego, chwilowego porywu emocji, wywołanego jakimś impulsem z zewnątrz, lecz jako nabytą długotrwałym wysiłkiem moralnym sprawność rozumu i woli. Sprawiedliwość towarzyszy ludzkości od początku jej istnienia. To swoisty fenomen, o którego istocie podejmowane były rozważania na przestrzeni wieków przez wielkie umysły tego świata: filozofów, poetów, autorów biblijnych. Myśląc o sprawiedliwości, intuicyjnie wyczuwamy, że jest to jedno z najważniejszych zagadnień dla ludzkości w ogóle – zagadnienie wszechogarniające.

Uwagi o koncepcji wad oświadczenia woli w prawie polskim i francuskim

Bartłomiej Dziedzic

Artykuł ma na celu przedstawienie podstawowych założeń ustawodawców polskiego i francuskiego, które zadecydowały o ukształtowaniu regulacji wad oświadczenia woli w każdym z porządków prawnych. W pierwszej kolejności zaprezentowane zostały zapatrywania obu systemów na pojęcie oświadczenia woli, bez którego rozważenia nie sposób zrozumieć konstrukcji wad oświadczenia woli. Następnie przedstawione zostały koncepcje wad oświadczenia woli przyjęte w dwu systemach: normatywna w prawie polskim i psychologiczna w prawie francuskim. Zidentyfikowane i omówione zostały również wartości chronione przez konstrukcję wad oświadczenia woli. Wyjaśnione zostały nadto ogólne różnice w kodeksowym unormowaniu tych wad w obu systemach. Asumpt do podjęcia rozważań nad tytułowym zagadnieniem stanowi reforma francuskiego prawa zobowiązań dokonana ordonansem z 2016 r., która objęła również regulację wad oświadczenia woli. Towarzyszyła jej żywa dyskusja, która wzbogaciła dorobek doktryny francuskiej o nowe wypowiedzi dotyczące unormowania wad oświadczenia woli.

Wytyczne CEPEJ dotyczące rozwiązywania sporów administracyjnych za pomocą mediacji – porównanie perspektywy państw rady Europy i Ukrainy

Alina Serhieieva

Status Ukrainy jako kraju kandydującego do członkostwa w Unii Europejskiej wzmacnia potrzebę analizy porównawczej regulacji ukraińskich z prawem innych państw członkowskich UE oraz regulacjami europejskimi. Jedną z dziedzin prawa porównawczego jest rozwój mediacji w sporach objętych prawem administracyjnym. Był on już przedmiotem zainteresowania i promocji zarówno UE, jak i Rady Europy, ponieważ europejskie standardy demokracji przewidują współpracę państwa z obywatelami/jednostkami.

Celem niniejszego artykułu jest zbadanie głównych przepisów, zaleceń i najlepszych praktyk państw członkowskich Rady Europy oraz przeanalizowanie obecnej praktyki i istniejących luk w Ukrainie w celu opracowania propozycji skutecznego wdrożenia w świetle najnowszych wytycznych CEPEJ promujących mediację w celu rozwiązywania sporów administracyjnych. Przegląd porównawczy tego typu przepisów, dotyczących mediacji, można uznać za novum.

Od faworyzowania roli matki do wspólnego rodzicielstwa: dobro dziecka. Doświadczenia amerykańskie

Katarzyna Kamińska

Przedmiotem niniejszego artykułu jest władza rodzicielska nad dzieckiem po rozwodzie lub w sytuacji rodziców żyjących w rozłączeniu w kontekście zachodzących przemian społecznych. Szczególna uwaga została poświęcona zasadzie dobra dziecka, która jest najważniejszym kryterium przy decydowaniu o wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Dobro dziecka jest klauzulą generalną, a sądom orzekającym o władzy rodzicielskiej przysługuje szeroka swoboda kontekście za celowe uznano sięgnięcie do doświadczeń amerykańskich związanych z rozstrzyganiem o władzy rodzicielskiej po rozwodzie lub rozstaniu rodziców. W Stanach Zjednoczonych powstawały różne teorie, które miały tłumaczyć, jaki model władzy rodzicielskiej najlepiej realizuje postulat dobra dziecka. W artykule omówiono teorię wrażliwych lat, teorię podstawowego opiekuna, teorię psychologicznego rodzica oraz tzw. approximation rule. Po rozwodzie zwykle to matce była powierzana władza rodzicielska, a rola ojca sprowadzała się do obowiązku alimentacji. Ojciec był traktowany jako rodzic drugoplanowy i wyłączany był ze sprawowania bieżącej pieczy nad dzieckiem. Obecnie odchodzi się od tradycyjnego modelu matki – opiekuna i ojca – żywiciela rodziny. Zachodzące zmiany mają również swoje odzwierciedlenie w walce o równouprawnienie przy decydowaniu o władzy rodzicielskiej oraz zwalczaniu stereotypów sprowadzających się do automatycznego przyznawania tej władzy matkom. Obecnie obserwuje się wzrost orzeczeń sądów rodzinnych przyznających pełnię władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom.

Autonomia i wolność – korelacja pojęć w doktrynach polityczno-prawnych

Olgierd Górecki

Celem artykułu jest przedstawienie relacji znaczeniowych zachodzących pomiędzy pojęciem autonomii i wolności na gruncie doktryn polityczno-prawnych. Przeprowadzona analiza służy wykazaniu, że pojęcie autonomii ma węższe znaczenie, zawierające się w szerszej kategorii, jaką jest wolność. O ile pojęcie autonomii nie jest tożsame z negatywnym ujęciem wolności, sprowadzającym się do posiadania jak najszerszego spektrum alternatyw możliwego wyboru zachowania, to wyraża się ono w koncepcji wolności pozytywnej, czyli w zasadzie samodzielnego kierowania własnym postępowaniem. Obydwa pojęcia zostały badane wyłącznie w kontekście postrzegania ich jako atrybutu człowieka. Metodyka prowadzonej analizy opiera się głównie na koncepcjach Isaiaha Berlina, Geralda C. MacCalluma Jr. oraz Geralda Dworkina. W artykule poruszono także rozumienie pojęcia autonomii w wybranych wyrokach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Warunki zastosowania pakietów zero-rating w świetle zasady neutralności sieci

Ewa Milczarek

Przedmiotem artykułu jest analiza wpływu pakietów zero-rating na zasadę neutralności sieci. Problematyka ta ma istotne znaczenie dla rynku usług telekomunikacyjnych i internetowych w UE. Efektem badań jest określenie: czy i na jakich warunkach dostawcy usług łączności mogą stosować pakiety zero-rating. Wykorzystując studium przypadku oparte na orzecznictwie TSUE, autorka rozważa relację istoty neutralności sieci i jej rolę w europejskim dziedzictwie aksjologicznym.

Artykuł recenzyjny monografii autorstwa Michała Ziółkowskiego pt. Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Studium z prawa konstytucyjnego. Warszawa 2021, Wolters Kluwer, ss. 516

Monika Haczkowska

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski