Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne | Tom 14 Nr 1: Wychowanie–tożsamość–ciało–płeć
Opublikowano: 11 lipca 2022
Zapraszamy do lektury najnowszego numeru “Nowis. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”.
„Prezentowany Czytelniczkom i Czytelnikom czternasty numer NOWIS zawiera zbiór tekstów, które wpisują się w interdyscyplinarną dyskusję nad związkami procesów wychowania, kształcenia i socjalizacji z kategoriami tożsamości, ciała oraz płci. Pozostajemy z nadzieją, że będzie służył wymianie myśli, empirycznie ugruntowanych analiz, a także pogłębionej refleksji nad doświadczeniem, które mogą być wzbogacające dla problematyki podejmowanej w ramach nauk o wychowaniu, a także dla poszukiwania rozwiązań praktycznych w kontekście działań instytucjonalnych oraz środowiskowych” – tymi zachęcającymi słowami zapraszają do lektury Redaktorki naukowe tomu – Katarzyna Gajek i Izabela Desperak.
W numerze:
Wychowanie–tożsamość–ciało–płeć. Wprowadzenie w problematykę
Katarzyna Gajek, Izabela Desperak
Tekst prezentuje zawartość czternastego numeru czasopisma „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne” będącego przestrzenią dla interdyscyplinarnej dyskusji nad związkami procesów wychowania, kształcenia i socjalizacji z kategoriami tożsamości, ciała oraz płci.
Antyfeministyczne kultury wiedzy na przykładzie badań o samodzielnym rodzicielstwie w Polsce
Anna Kasten
Artykuł dotyczy antyfeministycznych kultur wiedzy na przykładzie badań samodzielnych rodziców w Polsce. Tło teoretyczne stanowi perspektywa queer-feministyczna, służąc analizie antyfemistycznych kultur wiedzy w badaniach samodzielnego rodzicielstwa. Uwzględniono publikacje naukowe od lat 70. do lat 2000. W artykule będą przedstawione trzy antyfeministyczne wzorce argumentacji w badaniach nad samodzielnymi rodzicami w Polsce: rodzina samodzielnej matki jako miejsce zagrożenia dla dziecka; brak ojca jako problem dla (seksualnego) rozwoju dziecka; uzasadniona nieobecność ojca.
Aneta Ostaszewska
Celem eseju jest omówienie międzypokoleniowego przekazu historii rodziny i jej wpływu na proces stawania się Czarną kobietą w społeczeństwie zróżnicowanym rasowo. Przykładem wybranym do analizy jest autobiografia bell hooks pt. Bone Black: Memories of Girlhood (1996), książka będąca opowieścią o dziewczyństwie. (B)ell hooks to pseudonim Glorii Jean Watkins, afroamerykańskiej intelektualistki i pisarki, której dzieciństwo i młodość przypadły na okres segregacji rasowej i desegregacji w latach 60. XX wieku. (B)ell hooks napisała Bone Black, aby zastanowić się, co to znaczy być Czarną dziewczyną dorastającą w społeczeństwie amerykańskim w latach 60. XX wieku. Autorka pokazuje historyczne i polityczne konteksty procesu dorastania, jednak w centrum zainteresowania stawia lokalną społeczność i międzypokoleniowe więzi rodzinne. Duże znaczenie w procesie stawania się kobietą mają dla niej relacje z matką oraz babcią. Esej rozpoczyna się krótkim streszczeniem biografii bell hooks oraz opisem Bone Black, z naciskiem na międzypokoleniowe i wewnątrzrodzinne relacje autorki z kobietami. Następnie odwołuję się do koncepcji historii życia autorstwa Daniela Bertaux (life story) oraz zasobów osobistych (personal resources) autorstwa Catherine Delcroix, aby omówić znaczenie międzypokoleniowych przekazów historii rodziny w procesie stawania się kobietą znaną jako bell hooks.
Cielesny wymiar badań nad autyzmem. Rzecz o dzienniku terenowym
Aleksandra Rzepkowska
Sporządzanie zapisków terenowych pozostaje integralną częścią obserwacji uczestniczącej, która polega na tym, że badacz uzyskuje wgląd w konkretne sytuacje społeczne i zjawiska kulturowe. Procedura notowania z pozoru wydaje się prosta, jednak w istocie jest to złożony proces, uwarunkowany przez rozmaite okoliczności oraz mający swe korelaty cielesne i materialne. Dlatego warto zdawać sobie sprawę nie tylko z tego, co badacz zapisuje, ale także, że w ogóle zapisuje oraz – nade wszystko – jak to robi. Kwestie te należy zaś analizować w sposób zindywidualizowany i zlokalizowany, zorientowany na działania konkretnego badacza w konkretnym terenie. W artykule podejmuję refleksję nad praktycznymi aspektami tworzenia notatek terenowych na przykładzie własnych badań nad autyzmem.
Magdalena Sasin
Celem artykułu jest przedstawienie powiązań pomiędzy zagadnieniem ciała i cielesności w kulturze współczesnej a refleksją i praktyką ekologii akustycznej. W koncepcji ekologii akustycznej Raymonda Murraya Schafera (1933–2021), stanowiącej punkt wyjścia prezentowanych rozważań, można odnaleźć wiele treści wskazujących na znaczenie kontaktu z ciałem i subiektywnej oceny jego dobrostanu. Szczególną rolę odgrywają zaplanowane przez myśliciela ćwiczenia tzw. „czyszczenia uszu” oraz spacery dźwiękowe i inne sposoby rozwijania wrażliwości akustycznej. Rozwijanie wrażliwości na dźwięki – wszelkiego rodzaju bodźce akustyczne, nie tylko dźwięki stricte muzyczne – autorka uznaje za szczególnie ważne w sytuacji nadmiaru bodźców i zmysłowego przestymulowania współczesnego człowieka.
Lekcje życia w polskich szkołach: postawy nauczycieli wobec dziewcząt i chłopców
Aleksandra Gajda
Celem badania była analiza interakcji nauczycieli z uczniami w celu prześledzenia różnic w przekazywanych komunikatach w zależności od płci ucznia oraz analiza opinii uczniów na temat zachowania nauczycieli. Obserwowano 34 godziny lekcji, czyli 17 godzin matematyki i 17 godzin lekcji języka polskiego. Dodatkowo przeanalizowano opinie 68 uczniów, 34 dziewcząt i 34 chłopców. W badaniu wykorzystano mieszane metody analizy danych (Stromquist 2007), łącząc podejście jakościowe oparte na elementach teorii ugruntowanej (Glaser, Strauss 2017) oraz ilościowe porównania częstotliwości zachowań nauczyciela z wykorzystaniem testów χ2. Wyniki wskazują na różny charakter interakcji nauczycieli z dziewczętami i chłopcami; liczba interakcji i ich jakość są korzystniejsze w przypadku chłopców. Dziewczęta są częściej pomijane, a ich osiągnięcia i wkład są rzadziej dostrzegane. Ponadto uczniowie są świadomi różnic w sposobie traktowania przez nauczyciela, podkreślając m.in. znaczenie równego traktowania wszystkich uczniów.
Wiedza i postawy studentów – przyszłych nauczycieli – w zakresie interpłciowości i transpłciowości
Karolina Czerwiec
Badania przeprowadzono w latach 2015–2020 za pomocą wywiadów fokusowych z 78 studentami specjalności nauczycielskich. Celem badań było zdiagnozowanie, w jaki sposób transformacje społeczne w zakresie tożsamości płciowej człowieka kształtują postawy studentów wobec interpłciowości i transpłciowości. Wykazano, że studenci – przyszli nauczyciele są zdania, iż postrzeganie tożsamości płciowej zmienia się wraz ze zmianami obyczajowymi, a działalność mediów, organizacji pożytku publicznego powodują zmianę negatywnych postaw społeczeństwa wobec problemów biologii człowieka w zakresie płci, przy czym studenci nie czują się przygotowani na kontakt z uczniem interpłciowym lub transpłciowym.
Socjalizacja płciowa w doświadczeniu biograficznym transpłciowych kobiet
Aleksandra Sobańska
Artykuł osadzony jest w teoretycznej ramie socjologii feministycznej i transgender studies. Autorka odnosi się do problematyki transpłciowości w kontekście socjalizacji płciowej jako procesu realnie wpływającego na diagnozowanie transpłciowości, a także na przebieg życia, w tym na zainteresowania i wybory zawodowe osób transpłciowych. Tekst powstał w oparciu o wyniki analizy 18 wywiadów narracyjnych z transpłciowymi kobietami. W pierwszej części przedstawiono kwestie socjalizacji, socjalizacji
płciowej, tożsamości płciowej oraz transpłciowości, w nawiązaniu do podstawowych stanowisk teoretycznych. Szczególną uwagę poświęcono zjawisku passingu – termin ten funkcjonuje zarówno w żargonie osób transpłciowych, jak i w literaturze naukowej. W drugiej części tekstu ukazano wyniki analiz, dotyczących znaczenia przeciwnej do płci odczuwanej socjalizacji płciowej oraz stosunku transpłciowych kobiet do ról płciowych, w szczególności do idei passingu.
Relacja intymna jako przestrzeń kształtowania poczucia podmiotowości kobiet
Elżbieta Czerska-Szczepaniak
Tematem artykułu są wybrane aspekty poczucia podmiotowości kobiet objętych wsparciem instytucji pomocy społecznej, kształtujące się w relacji partnerskiej. Przedstawiono teoretyczne inspiracje, które posłużyły do poszukiwania tropów badanego zagadnienia w autobiograficznych narracjach kobiet. Wyłoniono kategorie: świadomość własnego „Ja”, wolność, relacyjność jako wybrane predykaty składające się na badane zagadnienie. Analizując wywiady, przedstawiono relacje partnerskie, które wzmacniały kobiety, oraz takie, które przyczyniały się do zatracenia poczucia podmiotowości przez narratorki. Zasygnalizowano również rolę znaczących Innych w procesie kształtowania poczucia podmiotowości kobiet: osób bliskich, partnerów oraz profesjonalistów z obszaru pomocy społecznej.
Praca nad odczuciami. Matki w obliczu trudnych doświadczeń szkolnych ich dzieci
Katarzyna Gajek
Celem niniejszego artykułu jest rekonstrukcja typów pracy nad odczuciami, jaką wykonują matki w kontekście trudnych doświadczeń szkolnych swoich dzieci. Ramą interpretacyjną dla analizy działań kobiet była kategoria pracy nad odczuciami opracowana przez Anzelma Strauss’a i jego współpracowników. Analizie poddane zostały autobiograficzne wywiady narracyjne z kobietami-matkami, gromadzone w ramach międzynarodowego projektu ISOTIS. Dane empiryczne zostały poddane procedurze kodowania, stosowanej w generowaniu teorii ugruntowanej, co umożliwiło wyodrębnienie sześciu typów pracy nad odczuciami: pracę nad interakcjami, nad zachowaniem spokoju, nad zaufaniem, biograficzną, nad tożsamością i naprawczą. Wyniki analiz wskazują, że matki są kluczowymi postaciami zinstytucjonalizowanego procesu kształcenia, które wykonują w toku codziennych praktyk szereg złożonych, ale niezauważanych działań. Zidentyfikowanie i charakterystyka pracy matek nad odczuciami pozwoliła opisać jej znaczenie dla realizacji zadań zawodowych przez nauczycieli, a także funkcjonowania dzieci w szkole.
Fizyczny obraz starości w świetle wybranej literatury dla dzieci. Stereotyp niekoniecznie negatywny
Justyna Sztobryn-Bochomulska
Artykuł omawia problem dotyczący wyglądu fizycznego osób starszych w kontekście stereotypu, jaki funkcjonuje na temat starości, i pokazuje go w kontekście relacji międzypokoleniowej. Dynamika przemian społeczno kulturowych, której jesteśmy twórcami i której doświadczamy, sprawiła, że żyjemy w czasie, w którym ciało stało się głównym tematem społecznej narracji. Problem jest o tyle poważniejszy, że narracja ta podporządkowana jest jednemu nurtowi, w którym obowiązuje estetyka młodości, sprawności fizycznej i komercyjnego piękna. Celem artykułu jest pokazanie obrazu starości, jaki istnieje w literaturze dla dzieci i refleksja nad nim w kontekście rzeczywistości, w której propaguje się kult ciała, a starość jest negowana i maskowana.
Izabela Desperak
Recenzja książki Marii Dębińskiej Transpłciowość w Polsce. Wytwarzanie kategorii wskazuje na ogromną potrzebę współczesnych naukowych opracowań dotyczących problematyki transpłciowości, które pozwolą szerszej publiczności, nie tylko akademickiej, zapoznać się z piśmiennictwem na ten temat. Zwraca też uwagę na wyznaczenie przez autorkę standardów językowych odnoszących się do tego wciąż niewystarczająco rozpoznanego poza kręgiem specjalistek i specjalistów tematu oraz na oryginalność podejścia autorki, która koncentruje się na analizie społecznego wytwarzania kategorii transpłciowości, w oparciu o rozbudowane badania własne.
Dorota Stobiecka
W tekście znajdują się informacje o organizacji My, rodzice – stowarzyszeniu matek, ojców i sojuszników osób LGBTQIA. Opisano aktualną sytuację osób LGBTQIA w Polsce, kierunki rozwoju i obszary działań osób sojuszniczych. Celem aktywności rodzicielskiej jest wsparcie ruchu i doprowadzenie do zmiany społecznej.
Komentarze
Ten post dostępny jest także w języku: angielski
