Szekspir w kontekstach i fragmentach

Istnieją takie dziedziny nauki obejmujące zagadnienia tak szerokie, że trudno nawet pomyśleć o śmiałkach, którzy odważyli się je zgłębiać. W humanistyce bezsprzecznie przykładem takiego obszaru jest szeroko pojęta szekspirologia – dyscyplina zajmująca się badaniem życia i twórczości wielkiego Stradfordczyka.

William Szekspir jest przecież jedną z najważniejszych ikon globalnej kultury, jednym z najczęściej cytowanych autorów w dziejach literatury powszechnej, do twórczości którego odwoływali i wciąż odwołują się twórcy z całego świata, który inspiruje i zapładnia kolejne pokolenia humanistów – filologów, teatroznawców, antropologów i kulturoznawców. Nie sposób objąć całego, należy więc go zwęzić, wybierając temat, motyw, sposób ujęcia lub metodę. Profesor Krystyna Kujawińska Courtney, polska anglistka i szekspirolożka, lokalna korespondentka World Shakespeare Bibliography, doskonale zna nie tylko dzieła autora Burzy, ale także ich teatralne czy filmowe realizacje oraz krytyczne opracowania – zarówno polskie, jak i zagraniczne.

W wydanej nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego książce Eseje o Szekspirze, zbiorze dwunastu tekstów, powstałych na przestrzeni lat akademickiej pracy, dokonuje fachowego wyboru tropów, które z jednej strony – porządkują wiedzę o recepcji Szekspira na gruncie polskim, z drugiej – otwierają kolejne perspektywy interpretacyjne, nie tylko dla badaczy twórczości brytyjskiego mistrza, ale również dla jego czytelników: „(…) teksty zgromadzone w tym tomie mają służyć jako przykłady różnorodności podejść do dzieł Szekspira, pozwalające przedstawić zarówno ich znaczenie (hermeneutykę), jak i estetyczną wartość” – wyjaśnia w „Wprowadzeniu” autorka.

Omawiany tom składa się z dwóch części. Pierwsza – to w dużej mierze historyczna podróż przez dzieje recepcji autora Makbeta na ziemiach polskich – od wczesnych lat XVII wieku, przez czasy zaborów, odzyskania niepodległości, II wojnę światową, PRL, po współczesność. Z tej interesującej połowy dowiadujemy się m.in., tego że Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu literatura polska zawdzięcza nie tylko dwieście trzydzieści dwie powieści, ale również posiadanie wszystkich, spolszczonych dzieł Szekspira, wydanych przez samego pomysłodawcę projektu w roku 1875 oraz tego, że aby obejść cenzurę w getcie warszawskim Hamleta wystawiano jako Duńskiego Księcia. Przejrzanego i poprawionego przez Dawida Rubinsteina – jak opowiadał Marek Edelman, ostatni ocalały przywódca bohaterskiego powstania żydowskiego w warszawskim getcie z roku 1943.

Kontekst historyczny wpływający na polityczną recepcję dzieł Szekspira jako utworów obnażających nie tylko psychologiczne uwarunkowania życia człowieka, ale przede wszystkim odsłaniający mechanizmy władzy, opresji i sprawowania kontroli to jedno z głównych zagadnień, podejmowanych przez Kujawińską Courtney. Niektóre z wniosków, które wysuwa autorka, mogą na pierwszy rzut oka wydawać się zaskakujące (nie chcę zdradzać które, aby nie psuć zabawy kolejnym czytającym), ale ciężko się z nimi nie zgodzić, ponieważ zawsze oparte są na rzetelnej kwerendzie i rozległych źródłach.

Druga część książki to na pozór zbiór różnych tekstów – poza osobą Szekspira – nie mających ze sobą wiele wspólnego, ale to właśnie ona wydaje mi się ciekawsza, bardziej intrygująca i problemowa – w dobrym tego słowa znaczeniu. Łódzka badaczka dzieł i ich kontekstów stradfordskiego dramatopisarza z dużą wnikliwością przygląda się w niej zagadnieniom związanym z kulturowymi aspektami oddziaływania twórczości autora Snu nocy letniej na przestrzeni dziejów. Pisze w tej części m.in. o kwestii rasy i klasy w kontekście Otella i najsłynniejszego odtwórcy jego roli, czarnoskórego aktora, Iry Aldridge’a; o politycznym zaangażowaniu polskiej migrantki w Stanach Zjednoczonych, Heleny Modrzejewskiej czy o skandalizującym filmie Anonymous Rolanda Emmericha – w sposób przewrotny i daleki od faktów podważającym autorstwo dzieł Stradfordczyka.

Lubię w książce profesor Krystyny Kujawińskiej Courtney jej różnorodność i  niedogmatyczność. Normatywna spójność, zawężona do jednego pojęcia czy metody, zastąpiona została sprawną i poprawną mobilnością badaczki między analizowanymi z dużym wyczuciem i swadą mediami i dyscyplinami. Dzięki temu każdy z rozdziałów Esejów o Szekspirze jest w pełni autonomicznym tekstem, który można czytać w oderwaniu od pozostałych. To, co je łączy, to nie tylko osoba twórcy, ale również styl, jakim są napisane. To eseje naukowe bardzo wysokiej próby, w których to co akademickie, obiektywne i naukowe spotyka się z osobistym, prywatnym i własnym. Profesor Kujawińska, stawiając tezy i dowodząc ich w sposób jak najbardziej właściwy, nie waha się pisać również o swoich fascynacjach, czy lękach. Ten splot czyni lekturę Esejów o Szekspirze nie tylko wartościowym poznawczo doświadczeniem, ale także angażującą czytelniczo przygodą, w której – nawiązując do tytułu otwierającego tom eseju – to, co uniwersalne i powszechne spotyka to, co lokalne i współczesne. Doskonała i arcyszekspirowska synergia!

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski

28.07.2023