Dlaczego kobiece doświadczenia traum wojennych giną w milczeniu. O “Kobiecie – przestrzeni konfliktów i polu walk”
Kobieta – przestrzeń konfliktów – pole walk Ingi B. Kuźmy i Edyty B. Pietrzak to interdyscyplinarna praca z różnych perspektyw odnosząca się do obszaru tak właśnie zdefiniowanego w jej tytule. Podtytuł z kolei informuje, że składają się na nią szkice z antropologii politycznej, i owszem, każdy z rozdziałów jest osobnym, niezależnym esejem poświęconym każdorazowo innej odsłonie głównego tematu.
Książka nie jest jednak zbiorem artykułów zebranych w jednym miejscu, ale polifoniczną, wielowymiarową całością, której poszczególne części dopełniają się i uzupełniają. Formuła eseju raczej niż szkicu, jaką przybiera każdy z rozdziałów, nadaje im zaś przestrzeń czy wręcz oddech, których typowym monografiom naukowym niekiedy brakuje, choć jednocześnie książka spełnia wszelkie wymagania stawiane pracom akademickim. Nie tylko ten zabieg konstrukcyjno-stylistyczny sprawia, że książkę czyta się, mimo dramatyzmu jej tematyki, niemalże lekko, autorki dodatkowo starannie dobrały środki, dzięki którym czytelniczki i czytelnicy mogą zmierzyć się z tym niełatwym tematem. Podział na osobne eseje, nazwane przez autorki szkicami, to tylko jeden z tych zabiegów. Kolejnym jest uważność językowa, z jaką przedstawiają temat książki i wyniki swoich badań. Autorską perspektywę podkreśla też tekst, od którego, po niezbędnym wprowadzeniu, rozpoczynają swój wywód. Lament do ducha wojny stworzony w trzecim tysiącleciu przed naszą erą przez akadyjską kapłankę i poetkę Enheduannę, przetłumaczony po raz pierwszy na język polski dla potrzeb tej książki przez Kuźmę i Pietrzak.
We wprowadzeniu autorki zaznaczają, jak ważne jest dla nich przyjęcie perspektywy herstorycznej ze względu na ich własne zainteresowania badawcze problematyką różnorodności, jak i wykluczenia, dyskryminacji i marginalizowania. Perspektywa ta determinuje również metodologię przyjętą przez autorki, bo, jak piszą, herstoria to również „praca z wielością narracji, które nawzajem przeglądają się w sobie”. Sięgają one również po perspektywę hermeneutyczną i nie uciekają od związków ze współczesnymi walkami, które dotyczą kobiet i ich miejsca w pamięci zbiorowej i polityce historycznej. Przedstawiają też międzynarodowe projekty badawcze, które zainspirowały powstanie książki. Ta jednak nie jest raportem z owych projektów, które dotyczyły nie tylko kobiet wobec wojen i konfliktów, ale również płciowego wymiaru pamięci zbiorowej i polityki pamięci.
Problematyka wiążąca kobiety z konfliktami jest wciąż w polskojęzycznej literaturze przedmiotu niedoreprezentowana, prace z tej dziedziny stanowią raczej wyjątek niż regułę, choćby dlatego że siłą rzeczy wymagają intersekscjonalności. Do niedawna na zajęciach poświęconych konfliktom z trudem znajdowałam dostępną i atrakcyjną dla studiujących literaturę poruszającą ten temat z perspektywy gender. Nierzadko posiłkowałam się pracami reporterskimi czy książką Swiatłany Aleksijewicz Wojna nie ma w sobie nic z kobiety. Teraz będę miała inny problem – który z esejów włączyć do listy lektur. Wybór naprawdę nie jest prosty.
Pierwszy ze szkiców dotyczy genderyzacji pamięci – tak autorki proponują spolszczyć znany w literaturze światowej termin gendering memory. To w tym rozdziale pojawia się postulat włączenia badań nad przemocą seksualną do obszaru war studies oraz peace and conflict studies. Drugi ze szkiców podpowiada, jak kobiece autobiografie i feministyczne archiwa mogą przełamać dotychczasową nieobecność i niewidzialność kobiet w narracjach historycznych. Kolejny odnosi się do zjawiska femicydu, opisywanego niekiedy w polszczyźnie jako kobietobójstwo. Dalej mamy do czynienia z przykładem jednego z projektów, w którym uczestniczyły autorki (Women, war and peace), w którym spotykają się biografie kobiet żyjących w różnym czasie i miejscu, zarówno znanych szerszej publiczności, jak i kompletnie nieznanych. Jest tam i rozpoznawalna na całym świecie artystka Alina Szapocznikow, której praca nieprzypadkowo znalazła się na okładce książki, jest i Regina [Inka] Milichtajch, łodzianka, o której losach wiele z nas dowie się dopiero z tej książki, są też – bezimienne – kobiety bezdomne, jak i bohaterki pochodzące z innych krajów i kontynentów. Piąty esej poświęcony jest konfliktom o pamięć, w skali globalnej i lokalnej, który ilustruje historia Janiny Kończak, działaczki „Solidarności”, jednej z liderek łódzkiego Marszu Głodowego w lipcu 1981 roku. Autorki porównują tu też dwa różne podejścia w badaniach nad pamięcią: feministyczne i nacjonalistyczne. Czytelniczki i czytelnicy znajdą również osobny rozdział poświęcony Łódzkiemu Szlakowi Kobiet, studium przypadku budowania lokalnej herstorii jako przykładu genderyzacji pamięci w oddolnym działaniu, a także dodatek metodologiczny. Wreszcie, na samym końcu, pojawia się raz jeszcze pytanie: dlaczego kobiece doświadczenia traum wojennych giną w milczeniu. Pojawiają się też inne, pokrewne obszary, o których autorki w książce nie piszą, ale starają się skierować i tam naszą uwagę: akcje #metoo, #MiPrimerAcoso, działania Plakaciar przeciw Przemocy wobec Kobiet i inne współczesne odniesienia do tematu książki: kobiety w przestrzeni konfliktów i w polu walk.
Komentarze
Ten post dostępny jest także w języku: angielski