Podstawowym celem każdego uczonego jest nie tylko przeprowadzenie badań, ale także wprowadzenie ich wyników do międzynarodowego obiegu. Sukces naukowca polega na tym, że jego prace są czytane i twórczo wykorzystywane przez innych. Dopiero wtedy następuje prawdziwe włączenie do obiegu nauki. Liczba publikacji naukowych na całym świecie rośnie tak szybko, że nawet osoby reprezentujące bardzo wąską specjalność nie mogą być na bieżąco z całą literaturą, jaka ukazała się na dany temat. Rolę swoistego łącznika między uczonym a wynikami pełnią bibliograficzne bazy danych, których znaczenie w ostatnich latach niepomiernie wzrosło. Oprócz podstawowej funkcji – wyszukiwania literatury – bazy stanowią doskonałą podstawę do przygotowania analiz biblio- i naukometrycznych. Co więcej, coraz częściej bazy stają się źródłem wiedzy dla decydentów o stanie prowadzonych badań i perspektywach rozwoju. Wszelkie rejestry bibliograficzne wiążą się bowiem – w mniejszym lub większym stopniu – z selekcjonowaniem prac naukowych oraz zapewniają ich dystrybucję.

Do 2010 roku na ocenę czasopism naukowych, która prowadzona była najpierw przez Komitet Badań Naukowych, a następnie przez zespoły ekspertów powołane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wpływ miała tylko jedna baza danych – Science Citation Index Expanded (później Web of Science), a właściwie przygotowany na podstawie cytowań informator statystyczny Journal Citation Reports. W Polsce rola baz danych znacznie wzrosła po opublikowanym 4 września 2012 roku Komunikacie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z w sprawie kryteriów i trybu oceny czasopism naukowych. Wówczas jako jedno z kryteriów oceny pojawiła się indeksacja w jednej z 17 baz referencyjnych. Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 maja 2013 roku w sprawie kryteriów i trybu oceny czasopism naukowych rozszerzył istniejącą listę baz do 34. Korzyści z indeksowania czasopisma w bazach danych były bardzo wymierne – przynosiły czasopismom upragnione punkty.

W Polsce do 2012 roku prowadzenie baz danych należało przede wszystkim do bibliotek, które tworzyły je głównie w oparciu o własne zbiory. Czasem były to konsorcja kilku czy kilkunastu instytucji (np. BazTech czy BazEkon), ale to przede wszystkim ich twórcom zależało na jak najszerszym zakresie tematycznym i kompletności indeksowanych publikacji. Od 2012 roku to redakcje zaczęły zabiegać o włączenie do baz. Obiektem zainteresowania stały się przede wszystkim bazy polskie.

Najważniejszą motywacją redakcji była wówczas zapewne obietnica dodatkowych punktów. Jednakże bardzo szybko dało się zauważyć, że wiele redakcji czasopism nie poprzestaje na obowiązkowym (tj. dającym punkty) zestawie baz, lecz stara się zgłaszać swój periodyk do różnego typu źródeł: zarówno polskich, jak i zagranicznych. Obecnie, po czterech latach od ukazania się Komunikatu z 4 września 2012 roku, niewiele jest czasopism naukowych w Polsce, które nie byłyby indeksowane w żadnej bazie. Przeglądając strony internetowe różnych czasopism zauważyć można, że informacja o indeksujących je bazach jest jedną z bardziej eksponowanych.

Jakie więc korzyści dają bazy bibliograficzne? Dlaczego warto umieszczać w nich wydawane czasopisma?

Wyszukiwanie literatury naukowej

Na obecnym etapie rozwoju nauki niezwykle trudno sobie wyobrazić powstanie jakiejkolwiek publikacji naukowej, w której autorzy nie wykorzystują wcześniejszych prac. Rozpoczęcie badań zawsze wiąże się wyszukaniem literatury. Poszukiwania tego typu – i co za tym idzie – znajomość wybranych prac, są niezbędne chociażby po to, aby nie powielać badań, które ktoś już kiedyś przeprowadził. Naturalną konsekwencją zapoznania się z literaturą przywołanie jej w przypisach bibliograficznych czy też w bibliografii załącznikowej. To niezbędny element każdej pracy naukowej – brak bibliografii budzi nieufność lub podejrzenia o to, że autor nie sprawdził, kto przed nim pisał na ten temat. Praca bez bibliografii załącznikowej nie będzie traktowana poważnie. Z roku na rok wydaje się coraz więcej publikacji naukowych, uczeni nie mają już czasu na przeglądanie każdego czasopisma czy książki – literatury jest po prostu za dużo. Szybsze docieranie do informacji o nowych ważnych publikacjach umożliwiają bazy danych. Czasopismo nieindeksowane w żadnej bazie pozostaje poza obiegiem naukowym.

Wiarygodność danych

Bazy dodają wiarygodności zgromadzonym w nich danym. Składa się na nią rzetelność w opracowywaniu danych (najczęściej z autopsji), przygotowanie zawodowe osób wprowadzających dane (zwykle bibliotekarze, pracownicy informacji, pracownicy wydawnictw), wieloetapowy proces przygotowywania rekordów (wprowadzanie, korekta, autoryzacja). Ponadto jest to zbiór stabilny. Poza wyjątkowymi sytuacjami (np. retrakcja artykułu) rekordy nie są usuwane, więc w każdym momencie można powtórzyć wyszukiwanie czy analizę rekordów i otrzymać identyczne wyniki.

Ocena czasopisma i jego rekomendacja

Decyzja o indeksowaniu czasopisma w niektórych bazach danych (np. Web of Science Core Collection czy Scopus) jest poprzedzona wnikliwą analizą jego jakości oraz spełnianych standardów wydawniczych i etycznych. Pozytywny rezultat takiej analizy i włączenie do bazy to swoisty „certyfikat jakości”; dowód na to, że czasopismo prezentuje wysoki poziom naukowy.

Rzetelna informacja o czasopiśmie

Niektóre bazy, takie jak np. Ulrichsweb™, Cabell’s International, ISSN czy też katalogi biblioteczne (np. Nukat) tworzą rozbudowane rekordy zawierające dane o czasopiśmie. Tym samym nawet w sytuacji, gdy strona internetowa czasopisma nie zawiera podstawowych informacji (lub czasopismo w ogóle nie ma swojej strony), można je uzupełnić właśnie z tego typu źródeł.

Dodatkowe informacje

Wiele baz danych indeksując kolejne artykuły dodaje nowe informacje (np. słowa kluczowe, klasyfikację, język publikacji, charakterystykę treściową, adnotacje i inne), które zwiększają możliwości wyszukiwawcze. Wyszukiwania są bardziej wiarygodne i aktualne niż informacje, które można znaleźć, przeszukując Internet przy pomocy ogólnych wyszukiwarek

Cytowania

Coraz więcej baz dołącza do swoich rekordów (oprócz podstawowych danych bibliograficznych) bibliografię załącznikową z artykułów, dając tym samym możliwość wyszukiwania cytowań, które stają się coraz ważniejszym elementem oceny dorobku, czasopism, państw, grup badawczych itd. Cytowania są też niezbędne do wyliczenia takich wskaźników jak Impact factor, SCImago Journal Rank, Indeks Hirsha i wiele innych.

Statystyki

Bazy danych zbierają informacje o wykorzystaniu konkretnych czasopism czy dokumentów. Te dane mogą posłużyć do zbadania aktualnych trendów w nauce, mogą także pomóc w kształtowaniu polityki naukowej danego periodyku lub też zdecydować o jego przekształceniu lub zmianie profilu tematycznego.

Promocja czasopisma

Wielu użytkowników zamiast wyszukiwania bezpośrednio w bazach danych woli wykonywać swoje kwerendy w wyszukiwarkach naukowych, a zwłaszcza w najpopularniejszej z nich, czyli Google Scholar. Niektóre bazy danych są także indeksowane przez Google Scholar, udostępniając tym samym zawartość czasopism naukowych. Często wyniki z baz danych znajdują się o wiele wyżej na liście rezultatów niż dane pochodzące bezpośrednio ze stron czasopism.

Możliwość umieszczania pełnych tekstów

Bazy danych (np. BazTech, The Central European Journal of Social Sciences and Humanities) dają możliwość umieszczania pełnych tekstów, co nie tylko podnosi ich wartość (użytkownicy znacznie chętniej sięgają do baz pełnotekstowych niż do bibliograficznych), ale także sprawia, że stają się one dodatkowym „punktem dostępu” do pełnych tekstów. Poszukujący literatury naukowej docierają do niej różnymi drogami. Publikowanie artykułów w bazach danych zwiększa ich widoczność w sieci i w perspektywie – szansę na zacytowanie.

Prezentacja w sieci

Niejednokrotnie bazy tworzą rekordy wydawców zawierające ich dane teleadresowe, adresy internetowe, ułatwiając kontakt z wydawnictwem. Dzięki temu, że informacje te poszukujący znajdują w bazie, traktują je jako bardziej wiarygodne. Dodatkowo rekordy mogą zawierać listy wydawanych czasopism, promując działalność wydawniczą danej instytucji. Gdy czasopismo nie ma swojej strony, odpowiednio przygotowany rekord w czasopiśmie może taką stronę zastąpić.

Praca na dużych zbiorach

Rozwój technologii informatycznych pozwala nie tylko na zapis milionów rekordów, ale także dostarcza odpowiednich narzędzi umożliwiających wieloaspektowe wyszukiwania. Duży zbiór danych wpływa na jego reprezentatywność i upoważnia do wyciągnięcia uogólniających wniosków.

Promocja autorów

Niektóre bazy danych zawierają dodatkowe informacje dotyczące autorów (biogramy, zdjęcia); dają również możliwość wygenerowania bibliografii podmiotowej indeksowanego twórcy, przyczyniając się do promowania dorobku autorów publikujących w czasopiśmie.

Dodatkowe punkty

Na końcu warto wrócić do tego, od czego zaczęło się zainteresowanie redakcji polskich czasopism bazami danych, mianowicie do ministerialnej oceny. Zgodnie z Komunikatem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 czerwca 2015 r. w sprawie kryteriów i trybu oceny czasopism naukowych polskie periodyki ocenianie w 2015 roku i aplikujące do Części B wykazu mogły otrzymać 3 dodatkowe punkty (dwa punkty za uzupełnienie danych w bazie POL-index oraz jeden za indeksowanie w przynajmniej dwóch bazach z wykazu). To stanowiło co najmniej 20% całej oceny, a w przypadkach wielu czasopism udział procentowy był jeszcze większy.

Obecność czasopisma w bazie danych to ważny element promocji samego czasopisma, ale także autorów w nim piszących, treści oraz samego wydawcy. Warto podjąć trud, aby jego zawartość oraz najważniejsze informacje znalazły się w renomowanych źródłach. Praca włożona w przygotowanie danych na pewno przyniesie pożądane efekty w postaci poszerzenia grupy potencjalnych odbiorców, jak również zwiększenia liczby cytowań.

Literatura:

Buzdygan, D. (2013). Bibliograficzna baza danych — promocją czasopism, artykułów,

autorów i instytucji. W: Bibliograficzne bazy danych i ich rola w rozwoju nauki, Poznań, 17-19 kwietnia 2013. (Materiały Konferencyjne EBIB, nr 24). Pobrane 17 października 2016, z: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/Mat_konf/article/view/22

Drabek, A. (2013). Do użytku bibliometrycznego… Niebibliograficzne wykorzystanie baz bibliograficznych. W: Bibliograficzne bazy danych i ich rola w rozwoju nauki, Poznań, 17-19 kwietnia 2013. (Materiały Konferencyjne EBIB, nr 24). Pobrane 17 października 2016, z: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/Mat_konf/article/view/26

Drabek, A. (2013). Indeksowanie czasopism w referencyjnych bazach danych. Rekomendacje dla redaktorów czasopism naukowych. W: Indeksowanie czasopism w bazach danych, Warszawa: Centrum Promocji Informatyki, 20 listopada 2013.

Aneta Drabek

Komentarze

Ten post dostępny jest także w języku: angielski